w nauczaniu języka polskiego jako obcego

VII Krakowska Konferencja Kognitywistyczna - Książka abstraktów

Organizatorzy

Sponsorzy

Partnerzy

Neurolingwistyka Praktyczna 2

7th Cracow Cognitive Science Conference - Book of abstracts Komitet Naukowy Konferencji: Conference Scientific Committee:

Gość Specjalny: Ks. prof. dr hab. Józef Bremer SJ prof. dr hab. Bartosz Brożek dr hab. Adam Chuderski dr hab. Aleksandra Gruszka-Gosiewska dr hab. Mirosław Michalik dr hab. inż. Grzegorz Jerzy Nalepa dr hab. Michał Wierzchoń dr Magdalena Senderecka dr Marta Siedlecka mgr Bartłomiej Kucharzyk mgr inż. Aleksander Smywiński-Pohl

Special Guest:

prof. Elisabetta Gola

(The University of Cagliari)

Komitet Organizacyjny Konferencji / Conference Organizational Committee:

Sekcja Neuropsychologii Koła Naukowego Studentów Psychologii UJ Neuropsychology Section of Jagiellonian University’s Psychology Students' Association: Dominika Radziun Aleksandra Nachyła Magdalena Celuch Joanna Nerko Agata Bednarek Maciej Bielski Maksymilian Korczyk Krzysztof Ambroży Czekaj Julia Pleszka Adela Juraś Monika Wieliniec

Koło Naukowe Studentów Kognitywistyki UJ Jagiellonian University’s Cognitive Science Students' Association: Main coordinator: Marek Pędziwiatr Magdalena Matyjek Agnieszka Serwotka Ewa Ratuszyńska Dorota Rydzik Justyna Pałczyńska Mikołaj Kupiec Sławomir Majcher Monika Derda Iwona Ciechanowska Bartłomiej Popęda Agnieszka Tymorek Jan Jastrzebski Mieszko Syc Urszula Górska Agata Bator Paulina Zguda 3

VII Krakowska Konferencja Kognitywistyczna - Książka abstraktów

Spis treści 7

Siny z gniewu i czerwony ze złości, czyli o pozornej niekoherencji metafor w języku potocznym Katarzyna Adamczyk

7

Wschód a Zachód – zależności między kulturą, językiem a percepcją Katarzyna Basista

8

Jak badać autobiografię istot pozawerbalnych? Katarzyna Bobrowicz, Ryszard Bobrowicz

9

Metoda kognitywna (cognitive approach) w nauczaniu języka polskiego jako obcego Mikołaj Borkowski

11

Związek fali MMN z percepcją dźwięków mowy Maria Czarnecka, Joanna Dołżycka, Jakub Wojciechowski

12

Ucieleśnienie - podstawa rozumienia języka figuratywnego Joanna Dołżycka, Jan Szczypiński

13

Problem treści stanów mentalnych w ujęciu eksternalizmu i internalizmu na przykładzie neuronalnych korelatów przeżyć religijnych Maciej Dulewicz

14

Czy można zapomnieć swój pierwszy język? O zjawisku atrycji języka z perspektywy psycholingwistycznej Joanna Durlik, Patrycja Kałamała, Zofia Wodniecka

15

Językowy obraz cyfr w polskiej i niemieckiej frazeologii i paremiologii Mariusz Frąckowiak

17

Analiza znaczenia w filozofii W.V.O. Quine'a i jego kontrowersje Ziemowit Gowin

17

Maszynowe tłumaczenie Polskiego Języka Migowego (PJM). Projekt WiTKoM Dorota Grądalska, Krzysztof Wróbel

19

Pismo jako reprezentacja rzeczywistości. Konceptualizacja wody i ognia zrekonstruowana na podstawie analizy chińskich znaków Katarzyna Grych

20

Różne modalności języka w praktyce psychoanalitycznej Antoni Grzybowski

21

Język naturalny w komunikacji człowiek-technologie kognitywne Artur Gunia, Małgorzata Dyderska

22

Jak lingwistyka kognitywna pomaga zrozumieć język majańskich inskrypcji glificznych Agnieszka Hamann

23

Zwrot lingwistyczny a zwrot komunikacyjny w filozofii Igor Holewiński

24

Sygnał mowy w ujęciu paralingwistycznym i nielingwistycznym- przegląd badań prowadzonych przez Zespół Przetwarzania Sygnałów AGH Magdalena Igras, Bartosz Ziółko

26

Ucieleśnienie w badaniach nad semantyką języka naturalnego Maria Janicka

27

Rewolucja w lubieniu. "Lubię to" na Facebooku jako nowy akt mowy Ewa Kaczmarz

28

Dwujęzyczność a kontrola poznawcza - zależność pozorna czy rzeczywista? Patrycja Kałamała, Joanna Durlik, Magdalena Senderecka, Zofia Wodniecka

29

On a ona. Korpusowa analiza porównawcza wypowiedzi kobiet i mężczyzn Dagmara 4

7th Cracow Cognitive Science Conference - Book of abstracts Kałkus 30

Czas w paradygmacie relatywizmu językowego – przegląd literatury Magdalena Kamińska

31

Degeneracja w funkcjonowaniu języka w chorobie Alzheimera Maksymilian Korczyk

32

Stereotypizacja języka podczas realizacji dialogów do filmu animowanego na przykładzie polskiej szkoły animacji Magdalena Krzosek

33

Yerkish: język czy czary? Łukasz Kwiatek

34

Dlaczego potencjalnie nieśmieszny tekst zaczyna bawić? Kilka słów na temat wizualnych i werbalnych elementów memów internetowych Arkadiusz Lorenc

35

Jak powstaje pojęcie liczby? Język w tworzeniu międzymodułowej reprezentacji Marcin Łysiak

37

Łacina czy języki ojczyste? – filozoficzne tło sporu o język liturgii w Kościele rzymskokatolickim Anna Mandrela

38

Język poezji a język filmu - rola reprezentacji mentalnych w procesach przetwarzania komunikatów językowych Łukasz Roland Miciuk

39

Związek dwujęzyczności z funkcjonowaniem emocjonalnym dorosłych Natalia Miętus

40

Tłumaczenie mowy: osiągnięcia i perspektywy w oparciu o międzynarodowy projekt USTAR Magdalena Mus

41

„Język” filmu a rozumienie opowiadania audiowizualnego (ujęcie kognitywistyczne) Agnieszka Ogonowska

43

Czułe słowa w bliskich związkach - różnice pomiędzy językiem polskim a niemieckim Wojciech Oronowicz, Joanna Nerko, Julia Pleszka, Bettina Begner

44

Jak umiejętność czytania dotykiem wpływa na mózg? Organizacja funkcjonalna językowych obszarów mózgu u osób niewidomych Katarzyna Rączy, Aleksandra Sadowska

45

Językowe podstawy kształtowania tożsamości prywatnej i publicznej podmiotu mówiącego w języku japońskim Anna Roszczyk

46

Afazja Broki średniego stopnia - studium przypadku Wojciech Sak, Joanna DreszerDrogorób, Monika Lewandowska

47

Czy mówimy tym samym językiem? Kognitywne teorie urojeń o języku urojeniowym Adrianna Smurzyńska

48

Czy zdolności muzyczne mają transfer na zdolności językowe? Rafał Szewczyk, Marta Ratomska

49

Przeklinanie jako instynkt Beata Szostak

51

Wpływ dwujęzyczności migowo - fonicznej na procesy uwagi Klaudia Tondos, Justyna Kotowicz, Dariusz Asanowicz, Zofia Wodniecka

52

Komunikowanie i wypowiedzi metaforyczne a autyzm Olga Tunkiewicz

53

Czy języki formalne mogą służyć do opisu myślenia i rozumowania? Piotr Urbańczyk

5

VII Krakowska Konferencja Kognitywistyczna - Książka abstraktów 54

Muzyka a język – podobieństwa strukturalne i funkcjonalne Natalia Wojnakowska

55

Rola wskazówek werbalnych w powstawaniu fałszywych wspomnień u świadków Dominika Zaremba, Gabriela Tokarczyk

56

Bariery komunikacyjne w pracy z uczniem z zaburzeniami zachowania Aleksandra ZokSmoła

57

Zastosowanie kognitywizmu w badaniach literaturoznawczych Marzena ŻemejdaZybura

59

Struggle in learning Chinese Characters by beginner students Katarzyna Bańka

60

Mental representations of a bilingual mind. How does being bilingual affect the assumptions of temporal construal theory? Agata Bednarek

61

Is There a Natural Language? Hubert Bożek

62

Cognitive aspects of the language in TV drama Oskar Braszczyński

63

Specific language teaching techniques for handicapped students Anna Maria Brzostyńska

64

Visual metonymies and verbo-visual metaphors in the artwork – Agora by Magdalena Abakanowicz Dorota Dąbrowska

65

How cognitive linguistics helps to understand the language of Maya glyphic inscriptions Agnieszka Hamann

66

Communication through Moves in Repeated PDG Gergana Kuzmova, Kostantin Dzekov, Hristo Hristov, Maurice Grinberg

67

DIGGING INTO the role of space in our thinking Wiktor Lachowski

68

The Influence of Emotional Cues on Visual Attention to Face and Gestures in a Natural Social Setting Magdalena Matyjek, Maja Strzelczyk

69

Speech first or gesture first? The chicken and egg causality dilemma in language evolution Valentina Oblak

70

Whose Text Is It Anyway? Autorship Attribution and Cognitive Science Marek Pędziwiatr

72

„What comes to your mind when you think of blue?”. The meaning and concepts related to colour terms in Polish and Hungarian Anna Sobczak

73

‘How to express myself nicely?’– Language Ideologies Behind Obscenities Gergely Szabó

74

Talk: Problems with the translation of ethical concepts in the light of linguistic relativism hypothesis Weronika Wojtanowska

Skład i łamanie: Sławomir Majcher Korekta: Ewa Ratuszyńska, Dorota Rydzik, Agnieszka Serwotka, 6

7th Cracow Cognitive Science Conference - Book of abstracts

Siny z gniewu i czerwony ze złości, czyli o pozornej niekoherencji metafor w języku potocznym Cel badania stanowiła analiza kilku wyrażeń metaforycznych, które charakteryzują się pozorną niekoherencją. W artykule zaprezentowano konkretne przykłady, w których te pozornie sprzeczne metafory występują razem i nie powodują przy tym żadnych niewłaściwych efektów odbiorczych. Scharakteryzowane zostały między innymi metafory dotyczące organizacji czasu oraz metafora gniew jako gorący płyn. Wyniki przeprowadzonych badań pokazują, że metafory należące do języka potocznego często nie są konsekwentne (nie pasują do siebie), jednak zawsze opierają się na koherencji, ponieważ są subkategoriami jednej, wspólnej kategorii. Katarzyna Adamczyk Kierunek: filologia polska, spec. nauczycielska (II. rok) Wydział Polonistyki, Uniwersytet Jagielloński Ul. Gołębia 16, 31-007 Kraków [email protected]

Wschód a Zachód – zależności między kulturą, językiem a percepcją Prezentacja będzie miała na celu przedstawienie wzajemnego przenikania się kultury, języka i percepcji, poprzez porównanie wschodniego i zachodniego systemu myślenia. Analiza charakterystycznych zjawisk językowych Japonii zostanie przeciwstawiona zachodnim strukturom językowym. Zestawienie będzie miało na celu zobrazowanie różnic, wpływających na odmienność systemów myślenia mieszkańców Wschodu i Zachodu. Przedstawię badania pokazujące, w jaki sposób struktura językowa wpływa na postrzeganie obrazów – skupienie się na relacjach pomiędzy obiektami i tłem albo przedmiotach pierwszoplanowych. Rozważenie sposobu postrzegania życia (linearnego lub cyklicznego), a także relacji społecznych będzie miało na celu zobrazowanie, wpływu kultury, a także przenikania się konsekwencji i przyczyn w codziennym życiu.

7

VII Krakowska Konferencja Kognitywistyczna - Książka abstraktów

Przedstawione zagadnienia zostaną zobrazowane odpowiednimi przykładami porównującymi wyrażenia językowe z języka japońskiego, angielskiego i polskiego. Katarzyna Basista Międzywydziałowe Indywidualne Studia Humanistyczne Uniwersytet Jagielloński, Gołębia 24, Kraków, Polska [email protected]

Bibliografia [1] Nakamura H., 2005, Systemy myślenia ludów Wschodu, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków. [2] Nęcka E., Orzechowski J., Szymura B., 2012, Psychologia poznawcza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 419-481, 548-628. [3] Nisbett R. E., 2009, Geografia myślenia, Wydawnictwo Smak Słowa, Sopot.

Jak badać autobiografię istot pozawerbalnych? Pamięć epizodyczna, czyli zdolność świadomego przywoływania zdarzeń, u zwierząt przybiera charakter pamięci epizodycznopodobnej. Od czasu wprowadzenia tego pojęcia przez Tulvinga w 1972 roku [1] niewiele się w tej kwestii zmieniło. Jak jednak pokazują między innymi badania na modrowronkach kalifornijskich prowadzone przez zespół Clayton i Dickinsona [2] u niektórych gatunków nie można wykluczyć zdolności koniecznych dla pamięci epizodycznej. Tulving wyróżnił trzy takie zdolności: zdolność do przeżywania czasu subiektywnego, samoświadomość i wiedzę nt. własnego Ja. Te jednak są niezwykle trudne do empirycznego zbadania, w związku z czym Clayton i Dickinson, w procesie stopniowej operacjonalizacji, pamięć epizodycznopodobną ujęli jako zdolność do zapamiętywania wydarzeń w ich aspektach co-gdzie-kiedy. Powyższa koncepcja stała się punktem wyjścia dla naszych badań. Nasze prace rozpoczęliśmy od eksperymentu nawiązującego do badań z udziałem szczurów Wistar przeprowadzonych przez m.in. Babb i Crystal [3] czy Kart-Teke i innych [4], przechodząc następnie do obserwacji etologicznej z udziałem kotów domowych, by obecnie prowadzić badania z udziałem dzieci ok. 15 miesiąca życia. U niemowląt bowiem, mimo że nie posługują się językiem, mówi się o pamięci epizodycznej. Można tę różnicę tłumaczyć predyspozycją do rozwinięcia tego rodzaju pamięci w jego pełnej formie, jednak z perspektywy eksperymentalnej różnicę tę trudno uzasadnić. Na naszym posterze chcielibyśmy wskazać metody, które wprowadzamy w powyższych bada-

8

7th Cracow Cognitive Science Conference - Book of abstracts

niach, poddać je dyskusji i zaproponować alternatywy dla rozwiązań stosowanych obecnie.

Katarzyna Bobrowicz, Ryszard Bobrowicz Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski ul. Krakowskie Przedmieście 26/28, Warszawa, Polska [email protected]

Bibliografia [1] Tulving, E. 2002, 'Episodic Memory: From Mind to Brain', Annual Review of Psychology, vol. 53, pp. 1-25 [2] Clayton, N. S. 2003, 'Can animals recall the past and plan for the future?', Nature Reviews Neuroscience, vol. 4, no. 8, pp. 685-691 [3] Babb S. J., Crystal J. D. 2005, 'Discrimination of what, when, and where: Implications for episodic-like memory in rats', Learning and Motivation, vol. 36, pp. 177 – 189. [4] Kart – Teke E., De Souza Silva M. A., Huston J. P., Dere E. 2006. 'Wistar rats show episodiclike memory for unique experiences', Neurobiology of Learning and Memory, vol. 85, pp. 173 – 182

Metoda kognitywna (cognitive approach) w nauczaniu języka polskiego jako obcego Referat dotyczyć będzie wykorzystania metody kognitywnej w nauczaniu języka polskiego jako języka drugiego oraz dokształcaniu zdolności językowych u dzieci polonijnych posiadających bierną znajomość języka polskiego. Punktem wyjścia będzie specyfika metody kognitywnej i ulokowanie jej w kontekście innych metod glottodydaktycznych (metody gramatycznotłumaczeniowej, podejścia komunikacyjnego, podejścia zadaniowego, itp.). Ważnym wątkiem jest relacja pomiędzy glottodydaktyką a translatologią. Traktowanie wypowiedzi uczącego się jako prób przekładu z języka X do języka Y może być analizowane w kontekście kognitywnej

9

VII Krakowska Konferencja Kognitywistyczna - Książka abstraktów teorii przekładu. Zamierzam omówić konkretne realizacje tego problemu na przykładach nauczania języka polskiego użytkowników innych języków słowiańskich (szczególnie czeskiego, ukraińskiego i rosyjskiego) oraz własnej praktyki uczenia dzieci polonijnych języka polskiego. Metoda kognitywna najszerzej może być stosowana w wypadkach występowania transferu negatywnego (produkcji błędnych komunikatów w języku X wynikających z użycia systemu z języka Y). Krótko scharakteryzuję najczęstsze błędy wynikające ze stosunkowego podobieństwa języków słowiańskich, jak i oparte na metodzie kognitywnej sposoby ich zwalczania. Mikołaj Borkowski

Polonistyka-komparatystyka w ramach MISH Uniwersytet Jagielloński, ul. Gołębia 16, Kraków [email protected]

Bibliografia [1] Lipińska, E. (red.) 2006 Z zagadnień dydaktyki języka polskiego jako obcego, Universitas, Kraków [2] Hofmański, W. 2012 ‘Kognitywne aspekty glottodydaktyki. Czeski student wobec pułapek komunikatywności’, Poznańskie studia polonistyczne. Seria językoznawcza, tom 19 (39), z. 1, s. 175-186 [3] Tabakowska, E. 2001 Językoznawstwo kognitywne a poetyka przekładu, Universitas, Kraków [4] Zarzycka, G. 2012 Glottodydaktyka polonistyczna a lingwistyka kulturowa, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź

10

7th Cracow Cognitive Science Conference - Book of abstracts

Związek fali MMN z percepcją dźwięków mowy Każdy dorosły człowiek wyspecjalizowany jest w używaniu dźwięków mowy języka ojczystego. Proces specjalizacji zachodzi w wyniku ekspozycji na bodźce językowe na odpowiednim etapie rozwoju. W związku z tym procesem istnieje różnica w przetwarzaniu dźwięków przez użytkowników różnych języków na poziomie aktywności ich populacji neuronalnych. Dźwięki nieobecne w języku ojczystym będą trudniejsze do przeanalizowania i sklasyfikowania przez osobę. Celem badania było sprawdzenie czy istnieją różnice w przetwarzaniu francuskich fonemów przez rodzimych użytkowników języka polskiego używając do tego sygnałów bioelektrycznych mózgu - EEG. Przebadano 20 młodych, zdrowych osób obu płci, analizując amplitudę komponenty Mismatch Negativity - potencjałów wywołanych [1,2]. Badanym, podczas oglądania filmu, prezentowano bodźce dźwiękowe – sylaby z francuskimi fonemami, nie występującymi w języku polskim [3]. Dźwięki prezentowane były w kontraście do sylaby zawierającej samogłoskę zbliżoną do polskiej, z którą tworzyły odpowiednio parę łatwą do różnicowania i parę trudną. Wykazano różnice pomiędzy amplitudą komponenty MMN dla trudnej i łatwej pary [4,5]. Możliwym wyjaśnieniem tego fenomenu jest postrzeganie przez Polaków fonemów występujących w trudnej parze, jako jednej kategorii fonologicznej. W języku francuskim, natomiast, są to dwie odrębne kategorie [6].

Maria Czarnecka, Joanna Dołżycka, Jakub Wojciechowski Instytut Filozofofii, Wydział Humanistyczny Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu ul.Gagarina 11, Toruń, Polska

[email protected]

Bibliografia [1] Luck S.J., 2005, Introduction to the Event-Related Potential Technique, The MIT Press, [Oxford]. [2] Luck S. J., Kappenmann E. S., 2012, The Oxford Handbook of Event-Related Potentials Components, Oxford University Press , Oxford. [3] Näätänen R., 2007, The mismatch negativity (MMN) in basic research of central auditory processing: A review, Clinical Neurophysiology no. 118, p. 2544–2590.

11

VII Krakowska Konferencja Kognitywistyczna - Książka abstraktów [4] Pulvermüller F., Shtyrov Y., 2006 , Language outside the focus of attention: The mismatch negativity as a tool for studying higher cognitive processes, Progress in Neurobiology no. 79, p. 49–71. [5] Winkler I. et al., 1999 , Brain responses reveal the learning of foreign language phonemes, Psychophysiology no. 36, p. 698-642.

Ucieleśnienie - podstawa rozumienia języka figuratywnego Współcześnie, język pojmowany jest jako właściwy dla danej zbiorowości system znaków językowych, służący jej członkom do efektywnego porozumiewania. Jest to jedna z definicji bazowych, wyznaczająca komunikatywność [1] jako główną cechę języka. Językoznawstwo kognitywne szuka odpowiedzi zdecydowanie głębiej, niż tylko na płaszczyźnie uwzględniającej procesy komunikacyjne [2]. Szczególnie interesującym wariantem badanym na gruncie językoznawstwa są procesy wyjaśniające powstawanie i rozumienie języka figuratywnego. Daje on możliwość nie tylko komunikacji, ale także wyrażania wartości estetycznych [3]. Metafora, na przykład, daje możliwość przedstawienia pojęcia w sposób uwidaczniający jego cechy szczególne [4]. Odszyfrowanie jej wiąże się z uwzględnieniem reprezentacji mentalnych, właściwych dla danej jednostki. Tematem wystąpienia jest przedstawienie koncepcji ucieleśnionych podstaw rekonstruowania znaczeń metafor związanych z ruchem [5].

Joanna Dołżycka, Jan Szczypiński Instytut Filozofii, Wydział Humanistyczny Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu [email protected]

Bibliografia: [1] [2] [3] [4] [5]

Kita M., 1998, Wywiad prasowy: Język - gatunek - interakcja, Wydawnictwo Uniwerstytetu Śląskiego, Katowice. Stockwell P., 2006, Poetyka kognitywna: wprowadzenie, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków. Żelazny M., 2009, Estetyka filozoficzna, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń. Arystoteles, 1989, Poetyka, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław. Koch C., 2012, Advances i Conscioussness Research vol. 84: Body Memory,Metaphor and Movement, John Benjamins Publishing Co., [Amsterdam]

12

7th Cracow Cognitive Science Conference - Book of abstracts

Problem treści stanów mentalnych w ujęciu eksternalizmu i internalizmu na przykładzie neuronalnych korelatów przeżyć religijnych Celem referatu jest analiza związków i filozoficznych implikacji w badaniach neurokognitywnych nad doświadczeniami religijnymi. Referat prezentuje zagadnienia z obszaru współczesnej wiedzy neuronaukowej, filozoficznej i religioznawczej ze szczególnym uwzględnieniem problemów związanych z treścią stanów mentalnych obecnych podczas różnego rodzaju przeżyć. Osią problemu pomiędzy podejściem eksternalistycznym a internalistycznym jest kwestia warunku koniecznego i wystarczającego do zaistnienia jakiegoś stanu mentalnego oraz zastosowania programu mikroredukcji. W swoim referacie postaram się odpowiedzieć na jedne z podstawowych pytań: dlaczego ten stan intencjonalny posiada taką treść? Czy i w jaki sposób przeżycia religijne (PR) są stanami intencjonalnymi? Dlaczego PR odnoszą się do tego obiektu, do którego się odnoszą? Adekwatnym przykładem do problemu zastosowania mikroredukcji, jest treść stanu intencjonalnego w PR. Doświadczenia związane nie tylko z PR, posiadają treści jakie są następnie werbalizowane i przekształcane w opis. Na gruncie filozofii umysłu może to zostać ujęte w dwóch różnych stanowiskach: eksternalizmie i internalizmie, różne będę także konsekwencje przyjęcia jednego z takich stanowisk. Czy wskazanie na korelację neuronalną może być wyczerpującą eksplikacją stanu mentalnego, jego treści? Współczesne badania neuronaukowe mogą prowadzić do owocnej współpracy pomiędzy filozofami, kognitywistami czy teologami. Maciej Dulewicz Cognitive Science/Department of Philosophy Jagiellonian University, Grodzka 52, Krakow, Poland.

[email protected]

Bibliografia Azari, N. P., Birnbacher, D., (2001), The role of Cognition and feeling in religious experience, „Zygon”, vol. 39, s. 901-917. Schjoedt, U., (2009) The religious Brain: Ageneral Introduction to the Experimental Neuroscience of Religion, „Method and Theory in the Study of Religion”, vol. 21, s. 310-339. Sztajer, S., (2008) Naturalne podstawy religii w ujęciu religioznawsta kognitywnego, „Przegląd Religioznawczy”, vol. 2. Poczobut, R., (2011) Mind, Emergence, and the Limits of Neuroscientific Explanations, [w:] B.

13

VII Krakowska Konferencja Kognitywistyczna - Książka abstraktów Brożek, J. Mączka, W. P. Grygiel, Philosophy In Neuroscience, Wyd. Copernicus Center Press, Kraków.

Czy można zapomnieć swój pierwszy język? O zjawisku atrycji języka z perspektywy psycholingwistycznej

Jedna z czołowych badaczek zjawiska utraty (atrycji) języka, Monika Schmid, twierdzi, że każdy człowiek mógłby opisać siebie samego jako "osobę tracącą język" (attriter) [1]. Rzeczywiście, ze zjawiskiem utraty języka spotkał się zapewne każdy, kto w którymś momencie życia uczył się drugiego języka, a następnie przestał go używać i zaczął zapominać wiele z opanowanych wcześniej słów czy struktur gramatycznych. Wydaje się, że w podobny sposób można stopniowo zapominać – czy też tracić – również swój pierwszy, ojczysty język, czego doświadczają na przykład osoby przebywające dłuższy czas w środowisku, w którym mówi się innym językiem, a więc przede wszystkim emigranci. W naszym referacie spróbujemy omówić najważniejsze wnioski, płynące z prowadzonych od przeszło trzech dekad psycholingwistycznych badań nad utratą pierwszego języka. Na początku przedstawimy pobieżny przegląd perspektyw teoretycznych, z których można przyglądać się temu zjawisku. Skupimy się przede wszystkim na cieszących się obecnie największa popularnością propozycjach, zgodnie z którymi utrata języka wiąże się w dużo większym stopniu z brakiem kontaktu z pierwszym językiem niż z intensywnym kontaktem z drugim [2,3]. Następnie pokażemy przykłady eksperymentalnych metod, właściwych podejściu psycholingwistycznemu, za pomocą których można badać atrycję oraz metodologicznym trudnościom towarzyszącym tym badaniom. Skupimy się również na czynnikach językowych (takich jak podobieństwo między pierwszym i drugim językiem) i pozajęzykowych (takich jak status społeczny obu języków), które, zgodnie ze obecnym stanem wiedzy, wyraźnie modulują proces utraty pierwszego języka. Na zakończenie zastanowimy się nad społecznym znaczeniem badań nad utratą pierwszego języka we współczesnym świecie, w którym wiele osób na stałe zmienia swoje środowisko językowe, oraz nad pytaniem, w jakim stopniu można przywrócić raz zapomniany język. Joanna Durlik, Patrycja Kałamała, Zofia Wodniecka Laboratorium Psychologii Języka i Dwujęzyczności, Instytut Psychologii Uniwersytet Jagielloński, ul. Gołębia 24, Kraków, Polska [email protected]

14

7th Cracow Cognitive Science Conference - Book of abstracts

Bibliografia [1] [2]

[3]

Schmid, M S. and Scott J. 2014. Lexical first language attrition. Bilingualism: Language and Cognition 17(4), 729-748. Schmid, M S., Köpke, B, Keijzer, M, and Weilemar, L. 2004 (eds). First Language Attrition: Interdisciplinary Perspectives on Methodological Issues. Amsterdam/ Philadelphia: John Benjamins. Bot K de, 2001. ‘Language use as an interface between sociolinguistic and psycholinguistic processes in language attrition and language shift.’ W Klatter-Folmer J & Avermaet P van (eds.), Theories on maintenance and loss of minority languages. Berlin: Waxmann. 65–81.

Językowy obraz cyfr w polskiej i niemieckiej frazeologii i paremiologii Triada: język – myślenie – świat jest niezwykle ważna w analizach kontrastywnych oraz poznawczych. Zależności między rzeczywistością a kategoriami semantycznymi i ich strukturalizacjami stanowią ważny przedmiot rozważań filozofów oraz językoznawców. Idea referatu pt. „Językowy obraz cyfr w polskiej i niemieckiej frazeologii i paremiologii” zrodziła się w trakcie badań związanych z planowaną pracą doktorską. Temat referatu zawęża rozważania do europejskiego kręgu kulturowego, koncentrując się na tradycji polskiej i niemieckiej. Punkt wyjścia analizy konfrontatywnej niniejszego studium stanowi stwierdzenie, że językowy obraz świata (JOS) to „zbiór prawidłowości zawartych w kategorialnych związkach gramatycznych (fleksyjnych, słowotwórczych, składniowych) oraz w semantycznych strukturach leksyki, pokazujących swoiste dla danego języka sposoby widzenia poszczególnych składników świata oraz ogólniejsze rozumienie organizacji świata, panujących w nim hierarchii i akceptowanych przez społeczność językową wartości” (Tokarski 1993: 358). Językowy obraz cyfr zostanie zbadany na podstawie materiału leksykograficznego. Autor rozważań ma na celu zaprezentowanie zagadnień teoretycznych oraz analizy materiału językowego jak również przedstawienie wniosków dotyczących sposobu werbalizowana rzeczywistości w cyfrach arabskich. Nie ulega wątpliwości, że różnorodność zjawisk opisywanych przy pomocy frazeologizmów i przysłów wskazuje na olbrzymi potencjał cyfr, które pozwalają na proste opisywanie często złożonej rzeczywistości oraz pomagają w pojmowaniu, nazywaniu oraz klasyfikowaniu otaczającego nas świata.

15

VII Krakowska Konferencja Kognitywistyczna - Książka abstraktów Mariusz Frąckowiak Wydział Filologiczny Uniwersytet Opolski, pl. Kopernika 11, Opole, Polska [email protected]

Bibliografia Bartmiński, J. 1999, Językowy obraz świata, Wydawnictwo UMCS, Lublin. Bartmiński, J. 2009, Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne, Wydawnictwo UMCS, Lublin. Chlebda, W. 2007, Frazeologia a językowe obrazy świata przełomu wieków, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole. Lewicki, A. M. 2009, Studia z polskiej frazeologii, Oficyna Wydawnicza LEKSEM, Łask. Pajdzińska, A. 2006, Studia frazeologiczne, Oficyna Wydawnicza LEKSEM, Łask. Tokarski, R., ‘Słownictwo jako interpretacja świata’, in J. Bartmiński, Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2. (Współczesny język polski), Wrocław, 358. Wiktorowicz, J., Frączek, A. 2008, Wielki słownik polsko-niemiecki, Großwörterbuch Polnisch -Deutsch, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Wiktorowicz, J., Frączek, A. 2010, Wielki słownik niemiecko-polski, Großwörterbuch Deutsch -Polnisch, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

16

7th Cracow Cognitive Science Conference - Book of abstracts

Analiza znaczenia w filozofii W.V.O. Quine'a i jego kontrowersje Za jeden z najważniejszych i najżywiej dyskutowanych problemów na gruncie filozofii języka z pewnością należy uznać problem tego, czym jest znaczenie. Podczas swojego wystąpienia zajmę się omówieniem i krytyką sceptycyzmu w odniesieniu do znaczenia w filozofii W.V.O. Quine'a. W części pierwszej przedstawię tezę o niezdeterminowaniu przekładu wyjaśniając m.in. pojęcia znaczenia bodźcowego, radykalnego przekładu, zdań obserwowalnych/teoretycznych oraz hipotez analitycznych, posługując się znanym przykładem z gavagai. Następnie przejdę do omówienia drugiej drogi do niezdeterminowania przekładu, mianowicie idei, zgodnie z którą dana teoria fizyczna jest niedookreślona (underdetermined) przez wszystkie możliwe obserwowalne świadectwa. Na koniec części pierwszej pokażę, w jaki sposób niezdeterminowanie przekładu implikuje sceptycyzm znaczeniowy. W części drugiej przystąpię do krytyki Quine'owskich argumentów i koncepcji. Przedstawię krytyczne uwagi takich myślicieli, jak D. E. Bolton, A. C. Lambert, P. D. Shaw, a także R. Kirk.

Ziemowit Gowin Instytut Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego, Krakowskie Przedmieście 3, Warszawa [email protected]

Maszynowe tłumaczenie Polskiego Języka Migowego (PJM). Projekt WiTKoM Wirtualny Tłumacz Komunikacji Migowej WiTKoM to projekt realizowany przez konsorcjum naukowe Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie oraz Spółki VoicePIN.com w latach 20132015 jako grant Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. Jednym z celów projektu jest wypracowanie sposobów maszynowego tłumaczenia Polskiego Języka Migowego PJM na język ogólnonarodowy oraz odwrotnie – języka ogólnonarodowego na PJM. Prelegenci – współwykonawcy w projekcie WiTKoM – poruszą kwestie związane z samym Polskim Językiem Migowym – jego korpusem, składnią, dostępnością materiałów źródłowych, jak również metodami i narzędziami jego komputerowego przetwarzania – tzw. metodą transferu na poziomie

17

VII Krakowska Konferencja Kognitywistyczna - Książka abstraktów

zależnościowym i sposobami definicji reguł maszynowego tłumaczenia. Przedstawią wyniki swoich dotychczasowych prac, zestawiając je z wnioskami z badań prowadzonych przez autorów zagranicznych, głównie z Hiszpanii. Określą kolejne wyzwania i kroki, które umożliwią zastosowanie uczenia maszynowego i syntezę języka migowego.

Dorota Grądalska1, Krzysztof Wróbel2 1

Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Jagiellońskiego, ul. Batorego 12, Kraków

2

Katedra Informatyki, Wydział Informatyki, Elektroniki i Telekomunikacji Akademia Górniczo-Hutnicza, al. Mickiewicza 30, Kraków Katedra Lingwistyki Komputerowej, Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej Uniwersytet Jagielloński, ul. Łojasiewicza 4, Kraków [email protected]

Bibliografia [1] Fabisiak S., Rutkowski P. (2010). „Polish Sign Language Verbs”. In eds. Bertinetto P.M. et all., The Identification and Representation of Verbs Features, Pisa: Universita in Pisa, pp. 32 -37. [2] Kay, M. (1984). "Functional unification grammar: A formalism for machine translation." Proceedings of the 10th International Conference on Computational Linguistics and 22nd annual meeting on Association for Computational Linguistics. Association for Computational Linguistics. [3] San-Segundo R. et al. (2008). "Speech to sign language translation system for Spanish." Speech Communication 50.11, pp. 1009-1020. [4] Świdziński M., Gałkowski T. (red.) (2003). Studia nad kompetencją językową i komunikacyjną niesłyszących. Warszawa: Zakład Graficzny UW. [5] Twardowska E. (red.) (2008). Stan badań nad Polskim Językiem Migowym. Łódź: PZG [6] Waszczuk J. (2012). „Harnessing the CRF complexity with domain-specific constraints. The case of morphosyntactic tagging of a highly inflected language”. Mumbai: COLING [7] Wróblewska A., Woliński M. (2012). Preliminary experiments in Polish dependency parsing." Security and Intelligent Information Systems. Springer Berlin Heidelberg, pp. 279292.

18

7th Cracow Cognitive Science Conference - Book of abstracts

Pismo jako reprezentacja rzeczywistości. Konceptualizacja wody i ognia zrekonstruowana na podstawie analizy chińskich znaków Pismo, często błędnie utożsamiane z językiem, jest system notacji języka, jego kodem zewnętrznym. W piśmie alfabetycznym poszczególne znaki są przypisane określonym dźwiękom, zapisują wymowę, a nie treść semantyczną. Jednak w zapisach niealfabetycznych (np. piktograficznych czy ideograficznych) znaczenie przekazywane jest przez grafię, a nie dźwięk. W przypadku języka chińskiego można mówić o pewnym prymacie pisma nas mową, które jest wspólne dla użytkowników różnych dialektów języka chińskiego, jak również dla użytkowników innych języków, niespokrewnionych z językiem chińskim, które uległy wpływom kultury i języka chińskiego. Pismo chińskie jest pismem ideograficzno-fonetycznym, co oznacza, że większość znaków zbudowana jest z elementu fonetycznego, wskazującego przybliżoną wymowę, oraz elementu semantycznego, nazywanego kluczem semantycznym, który wskazuje znaczenie danego znaku. Analiza kluczy semantycznych i znaków, które je zawierają pozwala odkryć konceptualizację pojęć, wyrażonych danym kluczem. Analiza znaków, w których kluczami semantycznymi są elementy o znaczeniu „woda” oraz „ogień” pozwoliła na zrekonstruowanie konceptualizacji tych dwóch pojęć, utrwalonych w piśmie chińskim. Katarzyna Grych Zakład Japonistyki i Sinologii/Instytut Orientalistyki/Wydział Filologiczny, Uniwersytet Jagielloński, Gołebia 24, 31-007 Kraków [email protected]

Bibliografia [1] Harbaugh, R. (1998), Chinese Characters: A Genealogy and Dictionary (Zhongwen zipu), Zhongwen.com/Yale University Press, Taipej. [2] Künstler, M. J. (1970), Pismo chińskie, PWN, Warszawa. [3] Künstler, M. J. (2000), Języki chińskie, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa. [4] Wang, Y. (red.) (2009), Hànzì bùshǒu rènzhī yǎ njiū, Shandong Daxue Chubanshe, Jinnan.

19

VII Krakowska Konferencja Kognitywistyczna - Książka abstraktów [5] Zajdler, E. (2008), ‘Pismo chińskie i klucze semantyczne jako nośnik znaczenia leksykalnego’, w: Pawlak, N. (red.), Języki Azji i Afryki w komunikacji międzykulturowej, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, ss. 113–124. [6] Zajdler, E. (2012), ‘Graficzna reprezentacja świata w piśmie chińskim’, w: Kardela, H., Muszyński, Z., Rajewski, M. (red.), Główne pojęcia kognitywistyki: empatia, obrazowanie, kontekst, Wydawnictwo UMCS, Lublin, ss. 317-325. [7] Zuo, M., Wang, J. (1998), Hànzì bùshǒu jiǎ ngjiě, Fujian Renmin Chubanshe, Fuzhou.

Różne modalności języka w praktyce psychoanalitycznej U samych początków swojego istnienia psychoanaliza została określona przez jedną z pacjentek jako “talking cure”. Podjęcie zagadnień związanych z językiem w kontekście teorii praktyki stworzonej przez Freuda wydaje się być nieodzowne, co zdaje się potwierdzać tylko jej fundament – wypowiedź analizowanej osoby i odpowiedź psychoanalityka w formie interpretacji lub milczenia. Szczególny akcent na związki psychoanalizy z językiem został położony przez Jaquesa Lacana, wpływowego kontynuatora dzieła Freuda, który w relacji tego, co psychoanaliza określa jako nieświadomość do struktur symbolicznych widział szansę na formalizację jej dziedziny. Dla potrzeb referatu podejście do języka w psychoanalizie freudowskiej i lacanowksiej zostanie przedstawione poprzez trzy modalności, w których język w psychoanalizie może być tematyzowany: semantyczną, semiotyczną i strukturalną. Rozpoznania dotyczące języka rozpatrywanego w trzech wymienionych modalnościach zostaną przełożone na konsekwencje jakie wywołuje on w podmiotowym doświadczeniu, a także praktyczne implikacje dla techniki psychoanalitycznej, której fundament stanowi zawsze jakiś sposób komunikacji z analizowaną osobą. W tym kontekście psychoanaliza rozumiana jako pewien rodzaj odważnej filozoficznej spekulacji, która jednak może do pewnego stopnia weryfikować swoje tezy w praktyce, może stać się inspiracją dla badań kognitywistycznych spełniających ściślejsze wymogi metodologiczne nad zagadnieniami takimi jak związki języka z kształtowanem się tożsamości osobowej, funkcjonowaniem samoodniesienia i występowaniem sumienia czy też sposobami posługiwania sie językiem w różnych zaburzeniach psychicznych. Antoni Grzybowski Instytut Psychologii, Uniwersytet Jagielloński ul. Gołębia 24 31-007, Kraków, Polska [email protected]

20

7th Cracow Cognitive Science Conference - Book of abstracts

Język naturalny w komunikacji człowiek-technologie kognitywne Kontakty międzyludzkie opierają się w głównej mierze na poleceniach formułowanych w języku naturalnym. Z kolei komunikacja człowiek-komputer bazuje na wydawaniu poleceń w językach formalnych. Języki te generalnie przekazywane są za pomocą urządzeń wejścia (np.: karty perforowane, klawiatura, mysz, ekrany dotykowe). Komunikacja za pomocą języków formalnych skutecznie sprawdza się w odniesieniu do technologii informatycznych, które charakteryzują się stacjonarnością i traktowane są w sposób narzędziowy. Rozwój technologii informatycznych, ich miniaturyzacja oraz rosnąca mobilność urządzeń pociągają za sobą nową funkcjonalność, jak wsparcie dla procesów poznawczych. Wzrost efektywności technologii w tym obszarze może zapewnić komunikacja człowiek-komputer oparta na języku zbliżonym do naturalnego. Użycie technologii w celu amplifikacji możliwości mentalnych, akcentowane jest w koncepcji wzmocnienia poznawczego (ang. cognitive enhancement). Według Bostroma i Sandberga wzmocnienie poznawcze należy rozumieć jako sposoby rozszerzenia, intensyfikacji i podniesienia zdolności umysłowych człowieka w tym procesów poznawczych, emocji czy zmysłów, głównie za pomocą metod biotechnologicznych (neurofarmakologia, genetyka) oraz szeroko pojętych metod informatycznych. Te drugie oparte są na wykorzystaniu tzw. technologii kognitywnych – immersyjnych, augmentalnych, zminiaturyzowanych, mobilnych urządzeń, które mogą aktywnie wspierać procesy mentalne. Przykładami są: technologie wearable, okulary rzeczywistości rozszerzonej, hełmy rzeczywistości wirtualnej czy technologie implantowane. Problematycznym dla tego obszaru wydaje się zaprojektowanie adekwatnych i efektywnych sposobów komunikacji z urządzeniem. Stosowane i badane metody obejmują wykorzystanie m.in.: ruchu gałek ocznych, częstotliwości fal mózgowych (EEG), gestów rąk i dłoni oraz komunikatów werbalnych (ang. voice commands) zbliżonych do języka naturalnego. W referacie, poza krótkim omówieniem wspomnianej teorii wzmocnienia poznawczego, zostanie przedstawione: sposób wykorzystania komunikatów głosowych w obsłudze urządzeń takich jak technologie mobilne oraz okulary rzeczywistości rozszerzonej, budowa poleceń – syntaktyka języka komunikacji człowiek-komputer oraz analiza zalet użycia komend głosowych i zarys ograniczeń.

21

VII Krakowska Konferencja Kognitywistyczna - Książka abstraktów

Artur Gunia1,Małgorzata Dyderska2 1

Zakład Kognitywistyki, Uniwersytet Jagielloński, ul. Gołebia 24, 31-007 Kraków, Polska 2

Kierunek Kognitywistyka, Uniwersytet Jagielloński, ul. Gołebia 24, 31-007 Kraków, Polska 1

[email protected]

2

[email protected]

Jak lingwistyka kognitywna pomaga zrozumieć język majańskich inskrypcji glificznych Zrozumienie klasycznych inskrypcji majańskich to nadal jedno z największych wyzwań, jakie stają przed lingwistą i tłumaczem. (1) Nie zostało do końca stwierdzone, do zapisu jakiego języka czy jakich języków było używane pismo Majów. (2) Korpus dostępnych tekstów jest ograniczony nie tylko ilościowo, ale i jakościowo. (3) Niedoprecyzowanie kodu językowego powoduje, że – wobec braku ciągłości kulturowej między społeczeństwem klasycznym a współczesnym – brakuje nam wiedzy encyklopedycznej koniecznej do pełnego zrozumienia przekazu. (4) Dodatkowo zrozumienie i przekład tych tekstów utrudniają takie zjawiska językowe jak różnice w kategoryzacji pojęć, odmienny wybór podstawowego poziomu kategoryzacji w zależności od znajomości realiów, czy odmienny wybór domen źródłowych w metaforze pojęciowej i nośników metonimicznych w metonimii.

Niniejszy referat ma na celu pokazać, jak metodologia lingwistyki kognitywnej może zostać wykorzystana do analizy tekstów w wymarłym języku, wytworzonych przez prawie zapomnianą kulturę ponad tysiąc lat temu. Wychodząc od polisemii bada rozszerzenia semantyczne, szuka dawnych metafor i metonimii oraz stara się odtworzyć sposób myślenia twórców klasycznych inskrypcji majańskich, co docelowo może pomóc w ich odczytywaniu i interpretacji. Agnieszka Hamann Wydział “Artes Liberales” Uniwersytet Warszawski, Dobra 72, 00 -312 Warszawa, Polska [email protected]

22

7th Cracow Cognitive Science Conference - Book of abstracts

Bibliografia Evans, Vyvyan and Melanie Green. 2006. Cognitive Linguistics – an Introduction. Edinburgh University Press. Johnson, Scott. 2013. Translating Maya Hieroglyphs. University of Oklahoma Press, Norman. Kettunen, Harri, and Christophe Helmke. 2014. Introduction to Maya Hieroglyphs. XIX European Maya Conference Bratislava 2014. Kövecses, Zoltan. 2010. Metaphor – a Practical Introduction. 2nd ed. Oxford: Oxford University Press. Lakoff, George. 1987. Women, Fire and Dangerous Things: What Categories Reveal About the Mind. Chicago: University of Chicago Press. Taylor, John R. 1989. Linguistic Categorization. Prototypes in Linguistic Theory. Oxford: Oxford Clarendon Press. Wichmann, Søren (ed). 2004. The Linguistics of Maya Writing. Salt Lake City: University of Utah Press.

Zwrot lingwistyczny a zwrot komunikacyjny w filozofii We współczesnej filozofii istnieje pojęcie zwrotu lingwistycznego, które odzwierciedla zmianę paradygmatu, jaka zaszła na początku XX wieku. Od tej pory problemy filozoficzne relacji między podmiotem a światem zostały przeniesione na płaszczyznę lingwistyczną, według której podstawowe zagadnienia problemów filozoficznych sprowadzają się do analiz praktyki językowej.

Przedstawicielem tego nurtu jest niemiecki filozof Karl-Otto Apel, który w swoich wnioskach poszedł jednak dalej, wyłamując się z tradycji filozofii języka i nadając swoim przemyśleniom nową wówczas łatkę filozofii komunikacji, twierdząc, że „filozofia komunikacji stała się Pierwszą Filozofią naszych dni“. W moim wystąpieniu pragnę przedstawić zasadność dyscypliny jaką jest filozofia komunikacji oraz wstępne zarysowanie jej potencjalnych granic, gdyż problematyka przez nią podejmowana jest nieostra i wciąż otwarta. Spór ten jest o tyle istotny, że dotyczy filozofii pierwszej, a więc tej, która konstytuuje problemy poruszane przez wszystkie dyscypliny filozoficzne, a także innych nauk, odpowiada na pytania czy język można utożsamiać (i w jakim stopniu) z komunikacją, albo ściślej, wspólnotą komunikacyjną, która wg Apla stanowi kryterium, względem którego (i wewnątrz której) zawierany zostaje – dokonujący się w działaniach komunikacyjnych – konsensus co do społecznoobiektywnego, określonych pojęć. 23

VII Krakowska Konferencja Kognitywistyczna - Książka abstraktów

Igor Holewiński Instytut Filozofii Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wieniawskiego 1, 61-712 Poznań igor.holewiń[email protected]

Bibliografia 1) Wendland Michał (2011), Konstruktywizm komunikacyjny, Poznań, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii UAM 2) Kulczycki Emanuel (2012), Teoretyzowanie komunikacji, Poznań, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii UAM 3) Apel, Karl-Otto (1990), Komunikacja a etyka: perspektywa transcendentalno-pragmatyczna, Wydawnictwo Naukowe UAM

Sygnał mowy w ujęciu paralingwistycznym i nielingwistycznym- przegląd badań prowadzonych przez Zespół Przetwarzania Sygnałów AGH Obok głównych nurtów technologii mowy, jakimi są automatyczne rozpoznawanie mowy oraz rozpoznawanie mówcy, w ostatnich latach przybiera na znaczeniu również tematyka związana z informacją parajęzykową i pozajęzykową, jaką niesie sygnał mowy. Cechy te, obejmujące komunikat niewerbalny przekazywany przez mówcę (od jego stanu emocjonalnego i postawy względem rozmówcy, po cechy psychosocjologiczne czy fizyczne mówcy) uzupełniają i wzbogacają przekazywane treści, a zarazem są źródłem informacji zarówno o samym mówcy, jak i kontekście sytuacyjnym. Zespół Przetwarzania Sygnałów, funkcjonujący w ramach Katedry Elektroniki AGH, prowadzi prace nad systemem rozpoznawania mowy polskiej [1] oraz systemem biometrii głosowej. Komplementarnie do nich prowadzone są badania nad prozodią i tembrem głosu w kontekście językowym i pozajęzykowym. Niniejszy referat ma na celu dokonanie syntetycznego przeglądu tychże obszarów badawczych, z uwzględnieniem najważniejszych wyników prac, ich zastosowań oraz wybranych zasobów baz nagrań (m.in. korpus nagrań mowy emocjonalnej aktorów). Omówione zostaną:

24

7th Cracow Cognitive Science Conference - Book of abstracts 

prace związane z automatycznym wykrywaniem emocji podstawowych w mowie;



badania nad akustycznymi korelatami ironii w języku polskim na tle wyników prac dla innych języków;



badania ilościowe i jakościowe pauz wypełnionych i oddechowych;



metaforyczny opis barw głosu (realizowany w skali dyferencjału semantycznego, np. głos jasny-ciemny, ciepły-zimny) w ujęciu akustycznym [2];



atrybuty przypisywane mówcy na podstawie jego głosu;



związek prozodii z językiem na przykładzie akcentu oraz interpunkcji [3]. Magdalena Igras, Bartosz Ziółko Wydział Elektroniki, Informatyki i Telekomunikacji, Katedra Elektroniki AGH w Krakowie, Al. A. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków, Polska [email protected]

Bibliografia [1] [2] [3]

Ziółko, M. i in., 2011, 'Automatic speech recognition system dedicated for Polish', Proceeedings of Interspeech 2011, Florence, s. 3315–3316. Majdak, M., Igras, M., 2015, 'Metafory głosu - analiza akustyczna', Prace Filologiczne (w druku). Igras, M., Ziółko, B., 2014, 'The role of acoustic features in marking accent and delimiting sentence boundaries in spoken Polish', Acta Physica Polonica A, 126(6), s. 1246–1257.

Adnotacje Prace zostały sfinansowane częściowo ze środków Narodowego Centrum Badań i Rozwoju przyznanych na podstawie decyzji numer 072/R/ID1/2013/03 i częściowo ze środków Narodowego Centrum Nauki na podstawie decyzji numer DEC-2011/03/D/ST6/00914.

25

VII Krakowska Konferencja Kognitywistyczna - Książka abstraktów

Ucieleśnienie w badaniach nad semantyką języka naturalnego Referat stanowi próbę przybliżenia koncepcji, które ‒ nawiązując do Neuronowej Teorii Języka [1] ‒ wykorzystują poznanie ucieleśnione jako podstawową perspektywę epistemologiczną w badaniach nad semantyką. W ramach ujęć tego typu znaczenie ‒ i sam proces jego konstytuowania ‒ są nierozerwalnie powiązane z ludzką percepcją, działaniami i emocjami. Tekst niniejszy rozpoczynam od prześledzenia przesłanek, na mocy możliwe jest połączenie trybów procesowania języka z doświadczeniem. Powołuję się na wyniki badań, które dowodzą istnienia pewnych zbieżności pomiędzy aktywnością mózgu odpowiedzialną za wykonywanie określonych czynności, a tą, która towarzyszy problematyzującym je wypowiedziom. W ramach omawianej teorii znaczenie ‒ na podstawowym poziomie ‒ generowane jest przy wykorzystaniu prostych struktur kognitywnych: uniwersalnych schematow organizujących nasze poznanie. Zasadniczym problemem badawczym, z ktorym należy się zmierzyć analizując język pod kątem ucieleśnienia, jest analiza procesu przechodzenia od pojęć konkretnych (a więc takich, ktore można połączyć z podstawowymi strukturami poznawczymi) do pojęć abstrakcyjnych. Teoria, ktorą pragnę zreferować [1,2], rolę mechanizmu umożliwiającego takie przejście przypisuje metaforze. W języku metaforycznym pojęcia konkretne, ktorym łatwo przypisać ucieleśnione znaczenie, odpowiadają za powiązanie abstrakcyjnej struktury pojęciowej z doświadczeniem: tym samym metafora staje się figurą, ktora pozwala w sposob systematyczny modelować abstrakcyjne koncepcje za pomocą podstawowych schematow poznawczych. Omowiona koncepcja semantyki stała się podstawą do wykształcenia założeń tzw. ucieleśnionej gramatyki konstrukcyjnej (Embodied Construction Grammar) [3]. Formalizm ten dedykowany jest między innymi probom ujęcia kompozycjonalności języka: według reprezentatow dyskutowanego nurtu realizację tego postulatu badawczego umożliwia zaś legitymizacja perspektywy analitycznej uprzywilejowującej koncepcję poznania ucieleśnionego. Maria Janicka Kognitywistyka, Wydział Filozoficzny Uniwesytetu Jagiellońskiego, ul. Gołębia 24, 31-007 Krakow, Polska [email protected]

Bibliografia [1] Feldman, J. 2006, From molecule to metaphore: a neural theory of language, Massachusetts Institute of Technology.

26

7th Cracow Cognitive Science Conference - Book of abstracts [2] Lakoff, G. 2012, 'Explaining Embodied Cognition Results', Topics in Cognitive Science, vol. 4, pp.773–785. [3] Feldman, J. 2010, 'Embodied language, best-fit analysis, and formal compositionality', Physics of Life Reviews, vol. 7, pp.385–410.

Rewolucja w lubieniu. "Lubię to" na Facebooku jako nowy akt mowy Rozwój technologii i wszechobecna wirtualna rzeczywistość nie pozostają bez wpływu na komunikację międzyludzką. Media społecznościowe nie tylko służą do porozumiewania się na dużą skalę, ale także stanowią przyczynę powstawania nowych form i aktów komunikacyjnych. Głównym celem referatu jest opisanie lubienia na portalu Facebook jako aktu (genry) mowy w ujęciu Anny Wierzbickiej [1] przy założeniu, że samo zjawisko ma charakter niejednorodny i może wyrażać wiele intencji agensa. Kolejny cel to próba ustalenia, jak bardzo akt lubienia na Facebooku różni się od prymarnej czynności lubienia w świecie rzeczywistym i jakie są wykładniki językowe tych różnic. W referacie zostanie również poruszona kwestia precyzji językowej w określaniu czynności mianem „lubienia” w odniesieniu do innych funkcjonujących w polszczyźnie nazw dla tego aktu. Ewa Kaczmarz Wydział Filologiczny Uniwersytetu Wrocławskiego pl. Nankiera 15, 50 -996 Wrocław, Polska [email protected]

Bibliografia [1] A. Wierzbicka, 1983, „Genry mowy”, red. T. Dobrzyńska, E. Janus, Tekst i zdanie, Ossolineum, Wrocław, s. 125–137.

27

VII Krakowska Konferencja Kognitywistyczna - Książka abstraktów

Dwujęzyczność a kontrola poznawcza - zależność pozorna czy rzeczywista? Pogląd o większej efektywności kontroli poznawczej osób dwujęzycznych znajduje swoje zasadnienie zarówno w modelach teoretycznych (np. Green, 1998), jak i w wynikach badań empirycznych [1]. Obecnie pojawia się coraz więcej publikacji, raportujących brak różnic pomiędzy grupami jedno- i dwujęzycznymi, przez co wpływ dwujęzyczności na efektywność kontroli poznawczej poddawany jest coraz częściej w wątpliwość [2,4,5]. Wynika z tego, że nie zawsze władanie dwoma językami przekłada się na efektywniejszą kontrolę poznawczą. Dlaczego? Do tej pory korzyści z dwujęzyczności były najczęściej wyjaśniane w kontekście modelu hamującej kontroli (inhibitory control model; Green, 1998), w którym regulacja dostępu do obu języków realizowana jest właśnie przez mechanizm kontroli poznawczej. Model ten zakłada, że sam fakt bycia dwujęzycznym implikuje korzyści na poziomie poznawczym. W 2013 roku zaproponowano nowatorski model kontroli języków (model adaptacyjnej kontroli; adaptive control hypothesis; Green, Abutalebi, 2013), który traktuje dwujęzyczność jako zmienną ciągłą, podkreślając rolę kontekstów sytuacyjnych używania języków i ich związków z efektywnością kontroli poznawczej. Głównym celem prezentacji jest próba identyfikacji różnych związków pomiędzy dwujęzycznością a kontrolą poznawczą na poziomie teoretycznym i w oparciu o dostępne dane empiryczne. Model adaptacyjnej kontroli jest obiecującym wkładem teoretycznym w spór dotyczący rzeczywistych korzyści wynikających z dwujęzyczności na poziomie kontroli poznawczej. Z uwagi na rosnącą liczbę osób wielojęzycznych na świecie, zrozumienie konsekwencji, jakie niesie ze sobą zjawisko dwujęzyczności, wydaje się szczególnie istotne. Patrycja Kałamała, Joanna Durlik, Magdalena Senderecka, Zofia Wodniecka Laboratorium “LangUsta”, Instytut Psychologii Uniwersytet Jagielloński, ul. Gołębia 24, 31-007 Kraków, Polska [email protected]

Bibliografia [1] Bialystok, E., Craik, F. I. M., Green, D. W., Gollan, T. H. (2009). Bilingual minds. Psychological Science in the Public Interest, 10, 89 – 129. [2] de Bruin, A., Treccani, B., Della Sala, S. (2014). Cognitive Advantage in Bilingualism: An Example of Publication Bias? Psychological Science, 1-9. 28

7th Cracow Cognitive Science Conference - Book of abstracts [3] Green, D. W., Abutalebi, J. (2013). Language control in bilinguals: The adaptive control hypothesis. Journal of Cognitive Psychology, 10. [4] Paap, K. R., Greenberg, Z. I. (2013). There is no coherent evidence for a bilingual advantage in executive processing. Cognitive Psychology, 66, 232-258. [5] Valian, V. (2015). Bilingualism and cognition. Bilingualism: Language and Cogniton, 18, 3-24.

On a ona. Korpusowa analiza porównawcza wypowiedzi kobiet i mężczyzn Cele badań. Z dotychczasowych badań dotyczących języka mężczyzn i kobiet wyłania się teza, że kobiecy styl wypowiedzi różni się od stylu męskiego [1]. Zgodnie ze stanem badań różnice te ujawniają się na wielu poziomach, m.in. na poziomie leksykalnym, słowotwórczym i treściowym [2]. Celem niniejszych badań jest porównanie wypowiedzi mężczyzn i kobiet pod względem leksyki. Metody. W badaniach wzięło udział ośmioro respondentów: cztery kobiety i czterech mężczyzn. Materiał językowy pozyskano metodą wywiadu narracyjnego z użyciem fotografii jako bodźca wspomagającego rozpoczęcie wypowiedzi. Wywiady zostały nagrane, przetranskrybowane i przygotowane do analizy w programie Poliqarp. Uzyskano w ten sposób dwa korpusy: kobiecy i męski. W analizie wzięto pod uwagę proporcje części mowy i frekwencję wyrazów. Obliczono także wartość wskaźników bogactwa leksykalnego (Type-Token Ratio) oraz gęstości leksykalnej (Lexical Density). Dane przeanalizowano metodami ilościowymi oraz jakościowymi. Wnioski. Wyniki badań wskazują na większą emocjonalność języka kobiet. W ich wypowiedziach pojawiały się także leksykalne wykładniki niepewności. Kobiety przywoływały imiona swoich partnerów częściej niż mężczyźni. Mężczyźni używali zdrobniałych wariantów imion swoich partnerek, kobiety – pełnych form. Ponadto styl mężczyzn cechowało nieznacznie większe bogactwo leksykalne. Z kolei wypowiedzi kobiet były w większym stopniu werbalne niż wypowiedzi mężczyzn. Dagmara Kałkus Instytut Filologii Polskiej, Uniwersytet Wrocławski, pl. Nankiera 15, 50 –996 Wrocław [email protected]

Bibliografia [1] Wilkoń, A. 2000, Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice. [2] Handke, K. 1994, ‘Język a determinanty płci’, Język a Kultura, t. 9, s. 15–29. 29

VII Krakowska Konferencja Kognitywistyczna - Książka abstraktów

Czas w paradygmacie relatywizmu językowego – przegląd literatury Już w XIX wieku Humboldt pisał: „Myślimy tak jak mówimy i mówimy tak jak myślimy”. Zdanie to w prosty sposób dociera do sedna teorii relatywizmu językowego stworzonej w prawie 100 lat po śmierci Humboldta. Język zniekształca poznanie nakładając na rzeczywistość swój system kategorii. Obserwatorzy nie utworzą tego samego obrazu świata na podstawie obiektywnie identycznych faktów fizycznych, jeżeli ich zaplecza językowe nie są podobne. W konsekwencji nikt nie potrafi opisać rzeczywistości zupełnie obiektywnie, całkowicie bezstronnie – wszystkich nas bowiem krępuje język, a właściwie zasady klasyfikacji i uporządkowania jakie wymusza. Jest to szczególnie istotne kiedy rozważamy pojęcia abstrakcyjne, istniejące właściwie tylko dzięki językowi, które nie posiadają materialnej formy mogącej być punktem odniesienia. Jednym z takich pojęć jest właśnie czas. Referat przedstawia teorię Sapira-Whorfa oraz badania dotyczące postrzegania czasu jakie prowadzone były w tym paradygmacie – od najwcześniejszych, antropologicznych spostrzeżeń dotyczących języka Hopi aż po współczesne analizy porównawcze języka mandaryńskiego i angielskiego Lery Boroditsky. Ponadto omawiana jest rola metafor w opisywaniu pojęć abstrakcyjnych, a w szczególności metafor przestrzennych w przedstawianiu czasu. Magdalena Kamińska Wydział Psychologii Uniwersytet Warszawski, Stawki 5/7, Warszawa 00-183 [email protected]

Bibliografia [1] Whorf, B. L. 1982, Język myśl i rzeczywistość, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa. [2] Sapir, E. 1978, Kultura, język, osobowość, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa. [3] Gentner, D., Goldin-Meadow, S. 2003, Language in mind. Advances in the Study of Language and Thought, Bradford Book, MIT. [4] Boroditsky, L., Fuhrman, O., McCormick, K. 2011, “Do English and Mandarin speakers think about time differently?”, Cognition, vol. 118, no. 1, p. 123-129. [5] Fuhrman, O., McCormick, K., Chen, E., Jiang, H., Shu, D., Mao, S., Boroditsky, L. 2011, “How linguistic and cultural forces shape conceptions of time: English and Mandarin time in 3D”, Cognitive science, vol. 35, no.7, p. 1305-1328.

30

7th Cracow Cognitive Science Conference - Book of abstracts [6] Kosecki, K. 2008, Language, time, and biology: a cognitive perspective, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej we Włocławku, Włocławek. [7] Lakoff, G. 1987, Women, fire, and dangerous things. What categories reveal about the mind, The University of Chicago Press, Chicago.

Degeneracja w funkcjonowaniu języka w chorobie Alzheimera Choroba Alzheimera cechuje się postępującą degeneracją w obszarze funkcji poznawczych. Jednym z elementów funkcjonowania, w którym można zaobserwować stopniowe zanikanie sprawności są funkcje językowe. W ramach wystąpienia chciałbym pokazać stopniową degenerację w procesie komunikacji z osobą chorą na Alzheimera. W związku z tym zostanie podkreślenie problemy z pragmatyką, semantyką czy syntaktyką jak również interpretacją komunikatów skierowanych do tych osób. Degeneracja tych poszczególnych aspektów zostanie ukazana w toku rozwoju choroby od stadium łagodnych zaburzeń pamięci do etapu głębokich zaburzeń poznawczych. Dodatkowo w celu ukazania kontrastu zostaną ukazane dysfunkcje w ramach języka u osób w wieku senioralnym niecierpiących na zaburzenia neurodegeneracyjne. Maksymilian Korczyk Wydział Filozoficzny Instytut Psychologii, Uniwersytetu Jagiellońskiego ul. Ingardena 6, 30 –060 Kraków, Polska [email protected]

Bibliografia [1] Cuetos, F., Samartino, T., Ellis, A., 2012, Age acquisition norms from elderly Spanish people: characteristics and the prediction of word recognition performance in Alzheimer’s disease, Psicològica, vol. 33, p. 59-76 [2] Halling, D.C., Humes, L.E., 2000, Factors affecting the recognition of reverberant speech by elderly listeners, Journal of Speech, Language and Hearing Research, vol. 43, p. 414- 431. [3] Makara- Studzińska, M., Gustaw, K., Kryś, K.,2012, Trudności w komunikacji z pacjentem z chorobą Alzheimera, Psychiatria i Psychologia Kliniczna, vol. 12, no.1, p. 18- 25. [4] Manuet, C., Cazals, Y., Gestreau, Ch., Borghgraef, P., Gielis, L., Dutschmann, M., Van Leuven, F., Hilaire, G., 2011, Age- related impairment of ultrasonic vocalization in Tau. P 301L mice: possible implication for progressive language disorders., PLoS ONE, vol.6, no. 10, p.1-12.

31

VII Krakowska Konferencja Kognitywistyczna - Książka abstraktów [5] Morelli, C., Altmann, L.J.P., Kendall, D., Fischler, I., Heilman, K.M., 2011, Effects of semantic elaboration and typicality on picture naming in Alzheimer disease, Journal of Communication Disorders, vol. 44, p. 413-428. [6] Robonson, G., Rossor, M., Cipolotti, L.,1999, Selective sparing of verb naming in case of severe Alzheimer’s disease. Cortex, vol. 35, no. 3, p. 443-445. [7] Stuart-Hamilton, I, 2000, Psychologia starzenia się, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań, Przekład: A. Błachnio. [8] Waters, G., Caplan, D., 2005, The relation between age, processing speed, working memory capacity and language comprehension, Memory, vol. 13, no. 4, 403 - 413. [9] Williamson, D.J.G., Adair, J.C., Raymer, A.M., Heilman, K.M., 1998, Object and action naming in Alzheimer’s Disease, Cortex, vol. 32, no.4, p. 601-610.

Stereotypizacja języka podczas realizacji dialogów do filmu animowanego na przykładzie polskiej szkoły animacji Człowiek w sytuacjach życia codziennego spotyka się w wieloma modelami komunikacji i różnorodnymi sposobami posługiwania się językiem. Wśród najważniejszych cech dystynktywnych mówców możemy wyróżnić: dobór słownictwa, artykulację i barwę głosu. Naturalnym jest, że użytkownicy języka pochodzący z podobnej grupy społecznej, czy środowiska będą przejawiali podobne cechy w posługiwaniu się językiem. Możemy także zaobserwować, że osoby o określonej fizjonomii obdarzone są głosem o specyficznej barwie (osoby postawne mają głęboki i silny głos, osoby o drobnej budowie wysoki i słaby itd.). Nie jest to ścisła zależność, jednak jako odbiorcy, na podstawie wielu zaobserwowanych przypadków, tworzymy sobie pewne trwałe skojarzenia [1]. Dlatego też jesteśmy zaskoczeni, gdy spotkamy kobietę obdarzoną niskim głosem, młodego człowieka posługującego się słownictwem należącym do języka dorosłych czy osobę publiczną mającą problemy z wymową. Stereotypowe wyobrażenia dotyczące użycia języka, artykulacji i cech akustycznych głosu są wykorzystywane w filmie animowanym. Specyficzna forma animacji – krótka i zwięzła fabuła oraz priorytet estetyki – powoduje, że jej bohaterowie muszą w sposób jak najbardziej efektywny i bezpośredni reprezentować pewne cechy. Film animowany bazuje przede wszystkim na skojarzeniach i wyobraźni odbiorcy, który sam musi zbudować kontekst dla bardzo krótkiej formy filmowej, którą ogląda. [2,3] Stereotypizacja wypowiedzi postaci jest w tym wypadku sposobem na natychmiastowe odwołanie się do wzroców, które widz już zna ze swojego otoczenia. Z drugiej strony odwrócenie stereotypowych wyobrażeń tworzy efekt zaskoczenia i ma wymiar humorystyczny. Celem referatu jest zaprezentowanie na przykładzie polskiej szkoły animacji, w jaki sposób określone cechy ludzkiej percepcji (tworzenie wzorców, modeli, ekonomia poznawcza) są wykorzystywane w dziedzinie sztuki, jaką jest film animowany.

32

7th Cracow Cognitive Science Conference - Book of abstracts

Magdalena Krzosek Wydz. Inżynierii Mechanicznej i Robotyki, Inżynieria Akustyczna: Reżyseria Dźwięku Wydz. Humanistyczny, Kulturoznawstwo: Komunikacja Wizualna i Projektowanie Graficzne Akademia Górniczo – Hutnicza im. St. Staszica, al. Mickiewicza 30, 30 –059 Kraków, Polska [email protected]

Bibliografia [1] Lindsay P.H., Norman D.A., 1991, Procesy przetwarzania informacji u człowieka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa [2] Kossakowski A., 1977, Polski film animowany 1945-74, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław [3] Sitkiewicz P., 2011, Polska szkoła animacji, Słowo/Obraz/Terytoria, Gdańsk

Yerkish: język czy czary? Zaprojektowany przez Ernsta von Glasersfelda Yerkish – system komunikacji oparty na tzw. leksygramach (symbolach graficznych) – od początku lat 70. XX w. wykorzystywany był do uczenia różnych gatunków małp człekokształtnych komunikacji. Każdy leksygram traktowany był jako odpowiednik jakiegoś słowa lub zwrotu języka angielskiego [1]. Choć uczone Yerkish małpy osiągały dużą biegłość w formułowaniu własnych pragnień [2,3], ich umiejętności z perspektywy komunikacji nie różniły się jednak zasadniczo od zdolności innych małp uczonych komunikacji w innych podejściach (np. w języku migowym [4]). Dlatego autorzy eksperymentu z Duanem Rumbaughem na czele musieli zmagać się z podobnymi zarzutami, jak badacze korzystający z innych podejść [5]. Wiele zmieniło się wraz z dołączeniem do projektu Susan Savage-Rumbaugh i zastosowaniem przez nią nowych metod szkoleń [6,7], pozwalających na osiągnięcie bardziej wiarygodnych wyników. W referacie przedstawię historię uczenia małp Yerkish i zastanowię się, czy umiejętności nabywane przez naczelne różne od człowieka nazwać można zdolnościami komunikacyjnymi (językowymi), czy raczej stanowią one przejaw ogólnej inteligencji, polegający na wywoływaniu fizycznej zmiany w środowisku lub osiąganiu własnych celów (np. uzyskaniu dostępu do żywno-

33

VII Krakowska Konferencja Kognitywistyczna - Książka abstraktów ści) poprzez stosowanie odpowiedniej sekwencji leksygramów (co przypomina raczej „rzucanie zaklęć” niż językową komunikację). Łukasz Kwiatek Uniwersytet Papieski Jana Pawła II, Wydział Filozoficzny, ul. Franciszkańska 1, 37 –004 Kraków Centrum Kopernika Badań Interydyscyplinarnych, ul. Sławkowska 17, 31 –016 Kraków [email protected]

Bibliografia [1] von Glasersfeld, E. (1979), „The Yerkish Language for non-human primates”, „American Journal of Computational Linguistics”, 1979 [2] Rumbaugh D. (2013), W ith Apes in Mind. Emergents, Communication & Competence, Marston Gate. [3] Rumbaugh D., Washburn D. (2003), Intelligence of Apes and Other Rational Beings, Yale University Press.

[4] Fouts R. (1997), Next of Kin. My Conversations W ith Chimpanzees, Harper. [5] Sebeok T. (XI 1979), „Performing Animals”, „Psychology Today”. [6] Savage-Rumbaugh S., Shanker S., Taylor T. (2001), Apes, Language and the Human Mind, Osford University Press. [7] Savage-Rumbaugh S. (1994), Lewin R., Kanzi. The Ape at the Brink of the Human Mind, John Wiley & Sons, New York.

Dlaczego potencjalnie nieśmieszny tekst zaczyna bawić? Kilka słów na temat wizualnych i werbalnych elementów memów internetowych Memy internetowe nie są często poddawane analizie językoznawczej. Definiowane w niniejszym referacie jako jednostki graficzne złożone z części wizualnej i werbalnej, memy cieszą się olbrzymią popularnością wśród użytkowników Sieci. Zwracam uwagę na to, że bardzo często jedynym zadaniem memu internetowego jest rozśmieszenie odbiorcy (i tylko takie memy zostały poddane analizie, które wyniki są prezentowane w niniejszym referacie). W referacie zauważam, że bardzo często element werbalny memu internetowego jest tekstem humorystycznym z natury i posiada potencjał wywoływania reakcji humorystycznej także wtedy, kiedy jest 34

7th Cracow Cognitive Science Conference - Book of abstracts prezentowany bez elementu werbalnego, uzupełniającego przekaz. Pokazuję jednak i szczegółowo omawiam takie memy, których część werbalna nie posiada potencjału humorystycznego. Poddaję je szczegółowej analizie i próbuję znaleźć odpowiedź na pytanie, dlaczego takie memy, odbierane jako całość, mogą być uważane za zabawne. Odnoszę się przy tym do intersemiotycznych związków słowa i obrazu, które w dużej mierze odpowiadają za potencjał humorystyczny memu internetowego. Pokazuję także, w jaki sposób element graficzny memu internetowego umożliwia pełne zrozumienie żartu, konieczne dla wywołania efektu humorystycznego. Arkadiusz Lorenc Wydział Filologiczny Uniwersytet Łódzki, ul. Pomorska 171/173, 90 –236 Łódź, Polska [email protected]

Bibliografia [1] Attardo, Salvatore. 1994. Linguistic theories of humour. New York: Mouton. [2] Dawkins, Richard. 1976. The Selfish Gene. New York: Oxford University Press. [3] Dynel, Marta. 2011. Blending the incongruity-resolution model and the conceptual integrationtheory : The case of blends in pictorial advertising. International Review of Pragmatics 3.1: 59-83. [4] Raskin, Victor. 1985. Semantic mechanisms of humour. Dordrecht: D. Reidel Publishing Company. [5] Suls, Jerry. 1972. A two-stage model for the appreciation of jokes and cartoons: An information processing analysis. In J. Goldstein and P. McGhee (eds.) The Psychology of Humour. New York: Academic Press. [6] Turner, Mark and Fauconnier, Gilles. 2002. The Way We Think. Conceptual Blending and the Mind's [7] Hidden Complexities. New York: Basic Books.Ziv, Avner. 1984. Personality and Sense of Humour. New York: Springer.

Jak powstaje pojęcie liczby? Język w tworzeniu międzymodułowej reprezentacji Celem wystąpienia jest próba odpowiedzi na pytanie: jak powstaje pojęcie liczby w ludzkim umyśle i jaką rolę w tym procesie odgrywa język? Problem ten zostanie ujęty z perspektywy wrodzonych zdolności „protomatematycznych” [1]. W tym podejściu badania prowadzone są w ramach psychologii rozwojowej i poznawczej, wykorzystuje się też wyniki m.in. neuronauki poznawczej, badań klinicznych, modelowania komputerowego, etiologii i psychologii porównawczej oraz badań międzykulturowych. Proponowane wyjaśnienie opiera się na wyodrębnieniu dwóch rdzennych systemów liczby 35

VII Krakowska Konferencja Kognitywistyczna - Książka abstraktów (core systems of numer) [1,2]. Są to wyspecjalizowane moduły o długiej ewolucyjnej historii, wspólne dla wielu gatunków zwierząt, ludzkich niemowląt oraz dorosłych z różnych kultur. Pierwszy z nich to „system dużych liczb” (ANS, Approximate Number System) odpowiedzialny reprezentowanie dużych liczebności, ale tylko w sposób przybliżony. Drugi moduł to „system małych liczb” (OTS, Object Tracking System) odpowiedzialny za śledzenie ograniczonej liczby obiektów i pośrednio za precyzyjne reprezentowanie liczebności, ale jedynie w zakresie do trzech lub czterech. Żaden z tych systemów, działając osobno, nie umożliwia jednak powstania reprezentacji liczby, która byłaby dokładna dla dowolnie dużych zbiorów. Elizabeth Spelke próbuje powiązać powstanie takiej reprezentacji z nabywaniem języka i praktyką liczenia („recytowania” liczebników głównych w stałej kolejności). W świetle jej teorii językowa praktyka powoduje integrację danych na wyjściu obu rdzennych systemów liczby oraz przekroczenie ich ograniczeń poprzez wytworzenie nowej, międzymodułowej reprezentacji [3,4]. Chociaż teoria ta została do pewnego stopnia potwierdzona eksperymentalnie, to wciąż dyskutowana jest relacja między różnymi aspektami języka i pojęcia liczby – niektóre składniki pojęcia liczby mogą się rozwijać niezależnie od języka. Kwestionowana jest też przyczynowa rola języka, a język bywa przedstawiany raczej jako rusztowanie niż fundament rozwijającego się pojęcia liczby [4]. Marcin Łysiak Wydział Filozofii i Socjologii Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej pl. Marii Curie-Skłodowskiej 4, 20 –031 Lublin, Polska [email protected]

Bibliografia [1] Hohol M., Brożek B. (2014), Umysł matematyczny, CC Press, Kraków, s. 7-59. [2] Feingston et al. (2004), Core systems of numer, Trends Cogn Sci., 8, 7, s. 307-314. [3] Spelke E. (2003), What Makes Us Smart? Core Knowledge and Natural Language, w: D. Genter, S. Goldin-Meadow (eds.), Mind in Language, MIT Press, Cambridge Mass., s. 277-312. [4] Gut A. (2009), O relacji między myślą a językiem, TN KUL, Lublin, s. 269-325.

36

7th Cracow Cognitive Science Conference - Book of abstracts

Łacina czy języki ojczyste? – filozoficzne tło sporu o język liturgii w Kościele rzymskokatolickim W niniejszym wystąpieniu zostaną poruszone zagadnienia związane z filozofią języka oraz filozofią religii. Główną kwestią, nad którą się zastanowimy będzie pytanie o rolę i znaczenie języka sacrum. Caillois [1] określa sacrum jako pewną kategorię wrażliwości, na której opiera się postawa religijna, która narzuca wiernemu uczucie szczególnego poszanowania. Breitenbach [2] rozróżnia język publiczny od języka sekretnego. Jej zdaniem język sekretny, czyli taki, który w danym środowisku znany jest tylko wąskiej grupie wtajemniczonych osób ma duży wpływ na religijność człowieka. Od połowy III wieku łacina stała się oficjalnym językiem Kościoła aż do czasów Soboru Watykańskiego II. Wprowadzenie języków ojczystych miało ułatwić wiernym rozumienie tekstu liturgii, jednak od tego czasu ilość osób biorących udział w nabożeństwach drastycznie spadła [3]. Jenkins [4] twierdzi, że wraz ze zmianą języka liturgii z łaciny na języki ojczyste nastąpiła desakralizacja Mszy. Podobnego zdania jest Dawidowski [5, s. 40], który twierdzi że ,,Doświadczenie Tajemnicy wzbogaca doświadczenie wiary.” Teoria o potrzebie istnienia tajemniczego języka sakralnego jest w pewien sposób zgodna z poglądem jaki reprezentuje Eliade [6], który z kategorią sacrum kojarzy doświadczenie czegoś innego, czegoś co nie należy do tego świata. Kolejną kwestią wartą uwagi jest problem trafności tłumaczenia liturgii łacińskiej na języki ojczyste. W przypadku katolickiej liturgii najbardziej kontrowersyjne stało się tłumaczenie angielskie, gdzie np. formuła ,,pro multis” (za wielu), została przetłumaczona jako ,,for all” (za wszystkich). Problematyczne jest też tłumaczenie filozoficznych pojęć takich jak ,,consubstanciali” [7]. Anna Mandrela Instytut Filozofii UJ, ul. Grodzka 52, 31-007 Kraków, Polska [email protected]

Bibliografia [1]

Cailllois, R. 1995, Człowiek i sacrum, tłum. A. Tatarkiewicz i E. Burska, Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa.

[2]

Breitenbach, S. 2008, Missionary Linguistics in East Asia: The origins of Religious Language in the shaping of Christianity, Peter Lang, Frankfurt.

[3]

Elvins, M.T. 1994, Towards a people's liturgy: the importance of language, Gracewing Publishing, Leominster.

[4]

Jenkins, J. 2009, Dlaczego Kościół powinien powrócić do Mszy łacińskiej? [online] Prelekcja wygłoszona w Warszawie, 20.12.2009 [dostęp 4 listopad 2014] Dostępne z: http://apologetyka.piusx.org.pl/text.php?id=14. 37

VII Krakowska Konferencja Kognitywistyczna - Książka abstraktów [5]

Dawidowski, T. 2006, Katecheza o Mszy świętej: Rozważania o liturgii Mszy św. w rycie klasycznym rzymskim u progu Trzeciego Tysiąclecia chrześcijaństwa, Tridentina, Warszawa.

[6]

Eliade, M. 1993, Traktat o historii religii, tłum. J.W. Kowalski, KR, Łódź.

[7]

Trautman, Donald W. 2010, “The Language of the New Missal in Light of the Constitution on the Sacred Liturgy.” The Jurist vol. 70, pp. 455-472.

Język poezji a język filmu - rola reprezentacji mentalnych w procesach przetwarzania komunikatów językowych Na granicy poezji i filmu istnieje hybryda - poetycki film fabularny. Połączenie to skłania do stawiania pytań o granice między językiem poezji i językiem filmu. Jezykoznawca Bill R. Scalia wykazał wartość aplikacyjną mechanizmów semiotyki poezji dla wyjaśniania procesów "tworzenia znaczeń" w świadomości widzów filmów fabularnych [1]. Jest to szczególnie interesujące w obliczu popularnej opinii o "nieprzekładalności" modeli werbalnych na obrazowe (wiersz składa się z wyrazów, a złożony ze zdjęć film ukazuje rzeczywistość bez mediacji języka werbalnego). Celem referatu jest przedstawienie procesów poznawczych leżących u podstaw tworzenia i rozumienia symboli poetyckich w filmach fabularnych. Ponieważ obrazy filmowe znajdują się fizycznie poza umysłem, niezbędne są ich reprezentacje mentalne zastępujące je w procesach przetwarzania informacji. Umysł ludzki działa na zasadzie systemu podwójnego kodowania [2], to znaczy jest zdolny jest do reprezentowania obiektów w dwóch odmiennych subsystemach: werbalnym, kodującym odzwierciedlane w umyśle obiekty w postaci symboli językowych (powstają w ten sposób werbalne reprezentacje umysłowe, tj. logogeny) oraz niewerbalnym, dzięki któremu możliwe jest tworzenie obrazów umysłowych ściśle odpowiadających odzwierciedlanym obiektom (powstają w ten sposób imageny, tj. niewerbalne reprezentacje umysłowe) [3]. Powiązanie imagenu z siecią semantyczną logogenu umożliwia tworzenie i odbiór wizualnego symbolu filmowego. Wprowadzenie perspektywy psychologicznej pozwala na lepsze zrozumienie, dlaczego mechanizmy poznawcze towarzyszące używaniu języka werbalnego i obrazowego nie muszą pozostawać w opozycji do siebie, a zdjęcie w filmie może pełnić podobną funkcję jak słowo w wierszu. Opisane wyżej zagadnienia zostaną zilustrowane przykładami pochodzącymi z twórczości filmowej Krzysztofa Kieślowskiego. Dyskutowane będą możliwości prowadzenia eksperymentalnych badań naukowych mających na celu weryfikację proponowanego w wystąpieniu modelu.

38

7th Cracow Cognitive Science Conference - Book of abstracts

Łukasz Roland Miciuk Faculty of Social Sciences, Department of Psychology The John Paull II Catholic University of Lublin, Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin, Poland [email protected]

Bibliografia [1] [2] [3]

Scalia, B.R. 2012, ‘Toward a Semiotics of Poetry and Film: Meaning-Making and ExtraLinguistic Signification’, Literature/Film Quarterly, vol. 40, no. (1), pp. 46-53. Paivio, A. 1986, Mental representations. A dual coding approach, Oxford University Press, New York. Nęcka, E. 2006, Psychologia poznawcza, PWN, Warszawa.

Związek dwujęzyczności z funkcjonowaniem emocjonalnym dorosłych Projekt ma na celu sprawdzenie, czy osoby dorosłe, z którymi opiekunowie od wieku niemowlęcego porozumiewali się w dwóch odmiennych językach, różnią się poziomem inteligencji emocjonalnej od osób, które drugiego języka zaczęły uczyć się w późniejszym okresie i opanowały go na poziomie zaawansowanym. Zgodnie z modelem magnesu języka ojczystego [1], dziecko między 6 a 12 miesiącem życia przyswaja język poprzez odwzorowywanie specyficznych dla języka opiekuna informacji fonetycznych. Tworzy się w ten sposób zbiór efektów magnesu, poprzedzający uczenie się słów. Rozwój zbiorów dwóch języków jest prawdopodobny, gdy każdego z języków używa inny opiekun [2]. Może to jednak prowadzić do zaburzeń rozwoju mowy [3], równocześnie podkreśla się wpływ dwujęzyczności między innymi na myślenie kreatywne [4]. Postawiono pytanie, czy inteligencja emocjonalna, będąca ogółem zdolności umożliwiających wykorzystywanie emocji przy rozwiązywaniu problemów [5] może lepiej rozwijać się dzięki wczesnemu bilingwizmowi? Plan badawczy zakłada trzy równoliczne grupy: dwie dwujęzyczne oraz jedną, składającą się z osób posługujących się jednym językiem. Docelowo będzie to około 300 obserwacji, rekrutowanych za pomocą metody kuli śnieżnej oraz ogłoszenia. Znajomość języka oceniana będzie na postawie klasyfikacji przyjętej przez Radę Europy [6]. Odpowiedzi na pytania badawcze zostaną opracowane na podstawie danych z kwestionariusza Inteligencji Emocjonalnej INTE [5]. Za jego pomocą uzyskać można wynik ogólny oraz dla dwóch czynników: zdolności rozpoznawania emocji i ich wykorzystywania.

39

VII Krakowska Konferencja Kognitywistyczna - Książka abstraktów

Natalia Miętus Psychologia, Wydział Stosowanych Nauk Społecznych Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, Szczęśliwicka 40, 02 –353 Warszawa, Polska [email protected]

Bibliografia 1. 2.

3. 4.

5.

Kuhl P. K. (2007), „Język, umysł i mózg: doświadczenie zmienia percepcję”, eds B. Bokus, G. W. Shugar, Psychologia języka dziecka, GWP, Gdańsk, p. 40-48, . Cieszyńska-Rożek (2013) „Zaburzenia rozwoju języka polskich dzieci za granicą”, Młoda polska emigracja w UE jako przedmiot badań psychologicznych, socjologicznych i kulturowych EuroEmigranci. PL, Kraków 23-24.04.2013 r. Bertelle Loretta (2011) Dwujęzyczność w świetle najnowszych badań naukowych, Lingwistyka Stosowana, no 4, p. 241- 249 Jaworowska, A., Matczak, A. (2008) Kwestionariusz Inteligencji Emocjonalnej INTE, Shutte N. S., Malouff J.M., Hall L.E., Haggerty D.J., Cooper J.T., Golden C.J., Dornheim L. Warszawa, Pracownia Testów Psychologicznych PTP Council of Europe (2001) „Common European Framework of Refference for languages: learning, teaching, assessment”, Language Policy Unit, Strasbourg

Tłumaczenie mowy: osiągnięcia i perspektywy w oparciu o międzynarodowy projekt USTAR Tłumaczenie maszynowe mowy (speechtospeech machine translation) stanowi szczególny rodzaj przekładu automatycznego jako odpowiednik tradycyjnego tłumaczenia symultanicznego. Wymaga zastosowania nie tylko technologii tłumaczeniowych wykorzystywanych w przekładzie tekstu, lecz również systemów służących do rozpoznawania i syntezy mowy. Na etapie rozpoznawania mowy wypowiedź jest przetwarzana na poziomie fonetycznym, leksykalnym i gramatycznym. Następnie przechodzi etap tłumaczenia maszynowego, w którego zakres wchodzi konwersja słów na język wyjściowy i ewentualna zmiana szyku wyrazów, aby na końcowym etapie syntezy mowy została dobrana odpowiednia forma fali dźwiękowej. Cały proces stanowi zatem wyzwanie dla współczesnego językoznawstwa, sztucznej inteligencji oraz kognitywistyki. Celem wystąpienia jest ukazanie dokonań oraz perspektyw w zakresie przekładu speechto-

40

7th Cracow Cognitive Science Conference - Book of abstracts spech w oparciu o projekt USTAR, angażujący obecnie 30 instytutów badawczych z 25 krajów. W efekcie tej współpracy powstał i jest wciąż udoskonalany wielojęzyczny system tłumaczenia mowy dostępny do użytku publicznego w formie aplikacji na urządzenia przenośne. Magdalena Mus Zakład Japonistyki i Sinologii Uniwersytet Jagielloński, ul. Piłsudskiego 13, 31 –110 Kraków, Polska Zakład Kognitywistyki Uniwersytet Jagielloński, ul. Grodzka 52, 31 –044 Kraków, Polska [email protected]

Bibliografia [1]

Bogucki, Ł. 2009, Tłumaczenie wspomagane komputerowo , Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa.

[2]

Hori, Ch. 2012, ‘International Standardization of the NetworkBased SpeechtoSpeech Translation Technologies and Expansion of the Standardization Technologies by the International Research Collaborations’, Journal of NICT Special Issue on Knowledge Creating Communication , vol.59, nos.3/4, pp.231237.

[3]

Matsuda, S., Yasuda, K., Kawai, H. 2012, ‘VoiceTra Field Experiments’, Journal of NICT Special Issue on Knowledge Creating Communication , vol.59, nos.3/4, pp.225229.

[4]

Takezawa, T., Sumita, E., Sugaya, F., Yamamoto, H., Yamamoto, S. 2002, ‘Toward a Broadcoverage Bilingual Corpus for Speech Translation of Travel Conversations in the Real World’ LREC, pp. 147-152.

„Język” filmu a rozumienie opowiadania audiowizualnego (ujęcie kognitywistyczne) Przedmiotem wystąpienie będą trzy projekty eksperymentów; pierwszy dotyczy wielokodowej budowy filmu (m.in. dźwięk i obraz) oraz wpływu każdego z tych poziomów na proces rozumienia i zapamiętywania informacji związanych z treścią fabuły. W eksperymencie planuje się dwie grupy eksperymentalne i jedną kontrolną (w 2 pierwszych przypadkach – każda z grup ogląda albo fragment filmu bez głosu, albo wyłącznie słucha warstwy dialogowej filmu bez obrazu); grupa kontrolna ogląda film w oryginalnej wersji. W eksperymencie pierwszym będą brane pod uwagę dodatkowe zmienne związane z właściwościami osób badanych (m.in. ich preferencje 41

VII Krakowska Konferencja Kognitywistyczna - Książka abstraktów sensoryczne). Drugi eksperyment będzie związany z wielopoziomowym kodowaniem znaczeń w filmie oraz rozpoznawaniem poszczególnych „warstw” znaczeniowych przez widzów na różnym poziomie wieku oraz o różnym poziomie kompetencji filmowych. Eksperyment ten będzie oparty na modelu badań poprzecznych. Trzeci eksperyment będzie dotyczył zależności między sposobami kodowania znaczeń filmu w formie innych przekazów medialnych (np. rysunku, tekstu pisanego, fotografii) a stopnień zapamiętywania informacji z fabuły. Wszystkie trzy eksperymenty przynoszą ważne implikacje dla psychologii edukacji i pamięci. Agnieszka Ogonowska Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie ul. Podchorążych 2, 30-084 Kraków, Polska [email protected]

Bibliografia 

Bordwell D., 1999, Pochwała kognitywizumu, tł. A. Helman,[w:] J. Ostaszewski, red., Kognitywna teoria filmu. Antologia przekładów, Zysk i S-ka: Poznań



Bruner J., 1978, Poza dostarczone informacje: studia z psychologii poznania, tł. B. Mroziak, PWN: Warszawa



Deręgowski J.B.,1990, Oko i obraz. Studium psychologiczne, Warszawa



Dobrowolski R., 1992, Rozumienie tekstu [w:] M. Materskat, T. Tyszka, red., Psychologia i poznanie, PWN: Warszawa



Francuz P., red., 2012, Komunikacja wizualna, Scholar: Warszawa



Francuz P., 2012, Neuropoznawcze podstawy komunikacji wizualnej, [w:] Tenże, red., Komunikacja wizualna, Scholar: Warszawa



Heath S., 1992, Język, obraz i dźwięk, tł. A. Helman, [w:] A. Helman, J. Ostaszewski, red., Film: Język-Rzeczywistość-Osoba, Sticker: Warszawa



Helman A., Ostaszewski J., red., 1992, Film: Język-Rzeczywistość- Osoba, PWN: Warszawa



Jagodzińska M., 1991, Obraz w procesach poznania i uczenia się, PWN: Warszawa



Materska M., Tyszka T., red., 1992, Psychologia i poznanie, PWN: Warszawa



Ogonowska A., Skowronek B., 2005, „Język na nielegalu”, czyli wpływ multimediów na komunikację werbalną młodego pokolenia. O nową metodologię badań [w:] Język@multimedia, pod red. A. Dytman-Stasieńsko, J. Stasieńki, Wydawnictwo Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji : Wrocław



Ogonowska A., 2007, Między reprezentacją a symulacją. Szkice z socjologii mediów, 42

7th Cracow Cognitive Science Conference - Book of abstracts Wydawnictwo Edukacyjne: Kraków 

Ogonowska A., 2006, Widz realny jako obiekt voyeuryzmu telewizyjnego [w:] Tejże, Voyeuryzm telewizyjny. Między ontologią telewizji a rzeczywistością telewidza, Wydawnictwo Naukowe UP: Kraków



Ogonowska A., 2013, Współczesna edukacja medialna: teoria i rzeczywistość, Wydawnictwo Naukowe UP: Kraków



Ostaszewski J., 1999, Film i poznanie, WUJ: Kraków



Ostaszewski J., 1999, Rozumienie opowiadania filmowego, WUJ: Kraków



Wuss P., 1992, Percepcja filmowa a wiedza prekognitywna widza. W stronę modelu poznawczego formowania inwariantów w analizie filmowej, tł. J. Ostaszewski, [w:] A. Helman, J. Ostaszewski, red., op. cit

Czułe słowa w bliskich związkach - różnice pomiędzy językiem polskim a niemieckim Nie znamy obecnie wpływu jaki wywiera używanie czułych słów przez bliskich partnerów na funkcjonowanie ich związków oraz nie wiemy, czy istnieją różnice międzykulturowe związane z tym zagadnieniem. Wiemy natomiast jakie są korelaty konstruktu inteligencji emocjonalnej w modelu Mayer i Salovey1, łączącego się m.in. z wyrażaniem uczuć. Tak rozumiana inteligencja emocjonalna jest skorelowana dodatnio z jakością związków międzyludzkich 2 oraz ujemnie z mniejszą satysfakcją ze swojego związku3. Uczestnikom badania została zaprezentowana ankieta obejmująca pytania na skali nominalnej oraz pięciostopniowej skali przedziałowej. Grupę Polaków stanowiło 66 osób (44 kobiety, 22 mężczyzn) w wieku 18-33 lat (średnia wieku 21,7 lata; SD=2,7). Grupę Niemców stanowiło 32 osoby (25 kobiet, 7 mężczyzn) w wieku 19-34 lat (średnia wieku 23,47 lata; SD=3,52). Do grupy badawczej nie włączono osób, które zadeklarowały, że nie pozostają obecnie w bliskim związku. Polacy istotnie częściej zgadzają się ze stwierdzeniem: „Uważam, że używanie czułych słów w stosunku do mojego partnera / mojej partnerki poprawia z nim / nią relacje” (średnia=4.38) w porównaniu do grupy niemieckiej (średnia 3.53; t=4.03, df-96, p