Toelichting en inkijk lexicon

johan murre

LEXICON nieuwe testament

alle Griekse woorden in het Nieuwe Testament: betekenissen, grammaticale vormen én hun Hebreeuwse en Aramese equivalenten

met een alfabetische woordenlijst Hebreeuws/Aramees - Grieks

                              In ons leven van alle dag worden woorden  gebruikt als middelen om bedoelingen over te  brengen. In de Bijbel is spreken handelen en is  het woord meer dan een uitdrukkingsmiddel;  het is een voertuig van goddelijke kracht, het  mysterie van de schepping. 

 

 

Abraham Joshua Heschel in ‘God zoekt de mens’  een filosofie van het jodendom

Inhoud          Woord vooraf   

7 

Beknopte gebruiksaanwijzing 

9 

Lijst van afkortingen 

13 

Lexicon 

17 

Woordenlijst Hebreeuws/Aramees – Grieks 

849 

Lijst van aangehaalde Hebreeuwse/Aramese tekstgedeelten 

957 

Verantwoording 

971 

Literatuurlijst 

973 

   

 

 

   

 

7

 

Woord vooraf   

  Dit Lexicon is geschikt voor iedereen die zich – beroepsmatig of uit liefhebberij – wil verdiepen in de  grondtalen van de Bijbel, het Hebreeuws, Aramees en het Grieks. Het bevat alle Griekse woorden –  ook in hun vervoegde of verbogen vorm – van het Nieuwe Testament. Bij elk woord treft men een  grammaticale aanduiding aan, zoals de woordsoort en eventueel naamval, geslacht, getal, enz. Daar‐ naast komen de volgende gegevens erin voor:  • • • • • • •

De algemene betekenis van elk woord in het profane Grieks  De Hebreeuwse en Aramese equivalenten met hun betekenissen in het Oude Testament  De betekenissen van de woorden in het Nieuwe Testament  Alle voorkomende vervoegingen en verbuigingen van een woord  Verwijzingen en vindplaatsen in de Bijbel  Een alfabetische woordenlijst van Hebreeuwse en Aramese woorden met verwijzing naar  hun Griekse equivalent  Een overzicht van alle aangehaalde Hebreeuwse en Aramese tekstgedeelten. 

Er is veel zorg besteed aan de vormgeving en de uitvoering. Door de lemma’s te laten uitspringen en  elk onderdeel van de tekst te beginnen met de vetgedrukte aanduiding Alg, LXX of NT kan men snel  vinden wat men zoekt. Ook de Griekse letters die onderaan de bladzijden staan bevorderen het snel  en gemakkelijk opzoeken van een lemma.   Dit werk is tot stand gekomen door medewerking van velen. Dank ben ik verschuldigd aan mijn stu‐ denten van de cursussen Bijbels Grieks en Hebreeuws. Vaak hebben ze mij gewezen op taal‐ en an‐ dere fouten. De Lexicon heeft in deze kringen in haar nog niet uitgegeven vorm haar waarde alle vele  malen bewezen. In het bijzonder dank ik mijn corrector Bram Laport voor zijn vele waardevolle ad‐ viezen en opmerkingen en zijn nauwkeurige en vlotte correctie. Ook gaat mijn dank uit naar Pieter  Oussoren, die zo vriendelijk was er een aanbeveling voor te schrijven en naar Jan de Vlieger, die door  zijn enthousiasme mij steeds stimuleerde om verder te gaan.  Bij een Lexicon is het niet mogelijk om naar volledigheid te streven. Er zullen altijd hiaten en leemtes  zijn. Ondanks alle zorg blijft het voor verbetering vatbaar. We houden ons voor uw commentaar en  suggesties aanbevolen.  De waarde van dit werk ligt vooral in het feit dat voor het eerst een boek in het Nederlands is ver‐ schenen waarin de Griekse, Hebreeuwse en Aramese woorden bij elkaar worden gebracht. Ik hoop  dat deze Lexicon daarom voor veel mensen een grote steun zal zijn in hun studie van de Bijbelse ta‐ len.  Middelburg, januari 2009,   Johan Murre     

8 

    Sommige mensen hadden eerder geboren moeten zijn! Als Johan Murre dit gigantische woorden‐ boek tussen 1965 en 1969 had voorbereid en vrijgegeven, had ik het op z’n laatst toen ik in 1972  predikant werd in de Zaanstreek cadeau gekregen en had het mijn pogingen om voor elke zondag  een stukje Bijbel opnieuw te vertalen begeleid met vurige aanmoedigingen,  grote helderheid en  ultieme duidelijkheid. De collega’s aan de Zaan zouden er ook allemaal mee gewerkt hebben, en ik  denk dat menigten nieuwsgierige gelovigen en ongelovigen het ook aangeschaft zouden hebben: om  de Griekse grondteksten van de Schrift te bestuderen is het voor het eerst voldoende om Nederlands  te lezen en Hebreeuwse en Griekse letters! Dan kom je met dit lexicon overal! Mijn leven tot nu toe  zou een stuk eenvoudiger geweest zijn.  Maar niet getreurd om wat niet geweest is. Vanaf nu is ‘de Murre’ er, en ik wens die toe in de han‐ den van een ieder die met enig fundament iets over het Nieuwe Testament en het geheel van de  Bijbel wil zeggen en eerst in een eigen vertaling de tekst tot zich wil laten spreken.   Johan Murre mag God op zijn blote knieën danken dat hij deze mega‐arbeid in nog geen vier jaar  heeft kunnen verrichten, en als plaatsen in de hemel verdiend konden worden dan hadden de wer‐ kers van Uitgeverij Skandalon die al veroverd: opnieuw een boek dat eigenlijk niet ‘kan’ maar er toch,  ondanks crises en geruchten van crises, is gekomen. Hoe moet ik het verder nog aanbevelen? Mis‐ schien zo: ‘om economie, theologie en cultuur een stimulans te geven, opent de Minister van Finan‐ ciën een postbusnummer waar gratis exemplaren van De Murre kunnen worden aangevraagd’.    Kanazondag 2009   Pieter Oussoren                       

 

 

9

 

Beknopte gebruiksaanwijzing  vet gedrukt: trefwoord in de onvervoegde of onverbogen vorm                      grammaticale aanduiding (cursief)                                                            verwijzingsteken naar woorden in de lexicon (pijl)                                                                               profane algemene Griekse betekenis (altijd cursief)                                                                                                                           

evponoma,zw ww. Bestaat uit → evpi,  en → ovnoma,zw,                    noemen.  Alg  Betekenis:  (be)noemen,  als  naam   geven, aanspreken, uitspreken. Pss: een bijnaam  hebben.  LXX  vertaalt  hiermee:  1.  arq,  noemen,  Gn 4:17,25,26, 5:2,3,29, 21:31, Ex 2:10,22, 17:7,  eap. 2. ~yf, vestigen (naam), Dt 12:5, 2Kr 12:13.  3. bqn, aantasten (van de Naam), Lv 24:11. 4. rkz,  gedenken, Ex 20:24. NT Betekenis: een (bij)naam  geven, pss: een naam dragen. Alleen Rm 2:17.                      afkortingen: zie lijst van afkortingen.                                                   vervoegde vorm van een werkwoord                                             grammaticale aanduiding   

evpopteu,ontej ww.part.prs.act.nom.mnl.mv. →  evpopteu,w 

evpopteu,w  ww.  Bestaat  uit  →  evpi,  en  ovpteu,w  =  →  o``ra,w,  zien.  Alg  Betekenis:  1.  Aanschouwen,  toe‐ zicht  houden  op,  wacht  houden.  2.  Bezoeken,  straffen.  3.  De  hoogste  graad  van  inwijding  be‐ zitten of verwerven. LXX Komt niet voor. NT Be‐ tekenis:  toezien  op,  aanschouwen,  opmerken:  1Pt 2:12, 3:2. □ 

                             

Hebreeuwse  equivalenten uit  de  LXX  met betekenis  sen (altijd cursief) en tekstverwijzingen        Betekenissen in NT (altijd cursief) met tekstverwij‐

zingen                                              

            verwijzing naar het hoofdwerkwoord  

            een  nummer  voor  elke  betekenis,  soms  met  on‐

derverdeling in a, b, c, enz. 

   

 het behandelde ww (hier: evpopteu,w) komt niet voor  in LXX 

 

      

Nadere toelichting:  Van alle Hebreeuwse, Aramese en Griekse woorden en tekstgedeelten staat de Nederlandse verta‐ ling er onmiddellijk achter, zodat de Lexicon ook goed bruikbaar is voor degene die deze talen niet  machtig is.   Alle afkortingen uit deze Lexicon staan in de onmiddellijk hierna volgende Lijst van afkortingen.  Sommige wat minder bekende grammaticale afkortingen worden aan het einde van die lijst kort toe‐ gelicht. Deze afkortingen zijn in de lijst met * gemerkt.  Na de grammaticale aanduiding staat meestal de herkomst of afleiding van het woord vermeld met  een verwijzing naar een ander stamwoord. Als dit stamwoord in de onmiddellijk voorafgaande of  volgende bladzijde aan de orde komt wordt de betekenis er niet bij vermeld. Als het stamwoord niet 

10 

    in de Bijbel voorkomt óf als het niet in de onmiddellijke nabijheid van het te behandelen woord staat,  wordt de betekenis wel vermeld.   Alg Betekenis: onder deze noemer staat de min of meer uitgebreide profane betekenis van het  Griekse woord met de nadruk op de betekenis(sen) in de Griekse oudheid. Bij sommige woorden  wordt een korte toelichting gegeven.  De uitdrukking ‘LXX vertaalt hiermee’ is eigenlijk niet helemaal juist. De Hebreeuwse tekst die de  vertalers van de LXX omstreeks 200 vóór het begin van onze jaartelling voor zich hadden, is ons niet  bekend. Bovendien waren hun teksten niet van klinkertekens voorzien. Wij moeten het doen met de  Masoretische tekst van ca het jaar 1000 van onze jaartelling, die wel gevocaliseerd is. Ieder die He‐ breeuws kent, weet dat verschil van vocalisatie tot een afwijkende betekenis kan leiden. Daar komt  nog bij dat de vertalers van de LXX geschreven handschriften voor zich hadden en geen gedrukte  tekst zoals wij die kennen. Het is bekend dat er tussen diverse Hebreeuwse medeklinkers subtiele  verschillen bestaan. Een minder duidelijk geschreven dalet kan gemakkelijk voor een reesj worden  aangezien, een hee voor cheet, een nun voor een gimel en omgekeerd. Het is daarom niet altijd dui‐ delijk waarom LXX kiest voor een bepaald Grieks woord, terwijl er op grond van de Masoretische  tekst iets geheel anders wordt verwacht. Lazen de vertalers van de LXX in dat geval iets anders? Ik  geef dit aan met een vraagteken (?). Soms vermeld ik: ‘mogelijk leest LXX hier …..’ om aan te geven  hoe een verschil tussen LXX en MT zou hebben kunnen ontstaan. Een andere mogelijkheid is dat ik  een tekstgedeelte van MT naast die van de LXX zet, zodat men zelf kan vergelijken. Voorbeeld (zie bij  evrga,zomai): In Jb 24:6 MT staat WvQel;y,>  zij hielden napluk. LXX: kai. avsiti. hvrga,santo, en zij werkten zon‐ der voedsel. Al met al gebruik ik toch de uitdrukking ‘LXX vertaalt hiermee’ omdat ik geen betere kan  bedenken.  Een apart probleem is de nummering van hoofdstukken en teksten. Tussen LXX en MT bestaan soms  grote verschillen. Dat is vooral het geval bij het boek van de profeet Jeremia, de hoofdstukken 24‐50.  Maar ook in Exodus, 1Koningen en Psalmen en andere boeken correspondeert de indeling in hoofd‐ stukken en/of tekstnummering niet altijd met de meeste gangbare Bijbels. Ik heb dat als volgt weer‐ gegeven: Ps 45(46):4, 1Ko 21(20):6, Jr 28(35):8. Voor degene die gebruik maakt van SV, NBG, NB,  NBV (de Bijbelvertalingen die ik voor deze Lexicon meestal citeer) is het hoofdstuk of vers dat tussen  haakjes staat het belangrijkste. Men zoeke dus op: Ps 46:4, 1Ko 20:6, Jr 35:8.   Tekstverwijzingen: als een woord slechts eenmaal voorkomt staat er meestal: ‘Alleen in…’. Komt het  slechts enkele malen voor dan worden alle teksten genoemd. Meestal is dat echter niet doenlijk. In  dat geval staat er eap (en ander plaatsen, dwz een beperkt aantal van ca 10) of evap (en vele andere  plaatsen, dwz een zeer groot aantal). Bij mijn keuze van de teksten uit de Tenach heb ik zoveel moge‐ lijk de voorkeur gegeven aan de Tora, omdat dit de kern van de Tenach is. Als een woord alleen in de  apocriefen voorkomt, wordt dat altijd vermeld.   Bij de verwijzing naar Hebreeuwse equivalenten nummer ik de betekenissen. Daarbij plaats ik meest‐ al de Hebreeuwse woorden die dezelfde wortel hebben onder één nummer. Het komt voor dat een  woord wel in LXX voorkomt, maar dat er geen (duidelijk) Hebreeuws equivalent voor is aan te wijzen  in te tekst. Dit wordt dan vermeld.  Bij de betekenissen van de Hebreeuwse woorden moet men er rekening mee houden dat éénzelfde  woord op diverse plaatsen een iets andere betekenis kan hebben, doordat het bijvoorbeeld in een 

 

11

  andere stamformatie staat. Men kan dan ook verschillen in betekenis tegenkomen, die voor een niet‐ kenner van het Hebreeuws soms vreemd aandoen. Zo kan men van xtP de betekenis tegenkomen  van openen (van het oor) (avkou,w), losmaken (evkdu,w), het zwaard trekken of ontbloten (evkkai,w). In alle  drie de gevallen is het niet moeilijk om de grondbetekenis openen terug te vinden.    Bij de betekenissen heb ik zoveel mogelijk de vertaling van de Naardense Bijbel (NB) van Pieter Ous‐ soren gebruikt, omdat deze zeer brontekstgetrouw is en soms prachtige woordvondsten heeft. Daar‐ naast vermeldde ik ook vaak andere vertalingen mn van de NBG en SV en in veel mindere mate van  NBV. Bij sommige moeilijk te vertalen woorden heb ik vaak van deze vier vertalingen de weergave  vermeld. Bij de betekenissen staat soms een woord tussen haakjes om het hoofdwoord binnen de  context te verduidelijken. Meestal staat dit woord niet cursief. Het behoort niet tot de wezenlijke  betekenis van het woord en kan door een ander vervangen worden.   Alleen de volgende zaken worden cursief vermeld:   • alle grammaticale aanduidingen  • alle woordbetekenissen   • alle vertalingen van in het Hebreeuws, Aramees en Grieks aangehaalde woorden en Schrift‐ gedeelten.    Tenslotte:    • Varianten zijn zoveel mogelijk opgenomen, maar niet uitgewerkt. Er wordt verwezen naar  het hoofdwoord.  • Eigennamen en hun verbuigingen staan niet in een aparte lijst, maar zijn tussen de andere  woorden opgenomen.  • Bij zelfstandige naamwoorden (znw) staat de genitiefuitgang en het lidwoord (lw) om de de‐ clinatie en het geslacht aan te geven.  • De bijvoeglijke naamwoorden (bnw) worden altijd weergegeven in de nom.mnl.ev (dus ook  als deze vorm niet in de Bijbel voorkomt). Daarachter staat altijd de vrouwelijke en/of de on‐ zijdige uitgang vermeld om de declinatie aan te geven.  • Het ww staat meestal in de 1e p.ev. De eerste persoon wordt niet meer apart vermeld, tenzij  hij ervan afwijkt, zoals bij de werkwoorden die eindigen op –ew, ‐aw en ow.  • In de alfabetische volgorde van de Griekse woorden is geen onderscheid gemaakt tussen de  letters met spiritus lene en spiritus asper.   • Het kan voorkomen dat een woord tweemaal wordt vermeld: eenmaal als bnw, eenmaal als  znw (zie e;rhmoj), od.  • De Hebreeuwse woorden waarnaar verwezen wordt onder ‘LXX vertaalt hiermee’ worden  meestal weergegeven in de onvervoegde of onverbogen vorm. Men moet er rekening mee  houden dat het Grieks soms een znw vertaalt als bnw of een part als een znw, enz.    Ik hoop dat met deze handleiding de Lexicon voldoende toegankelijk is voor veel gebruikers.    Middelburg, april 2009, Johan Murre   

 

13

 

Lijst van afkortingen  BIJBELBOEKEN  TORAH  Gn  Ex  Lv  Nm  Dt    PROFETEN  Jz  Ri  1Sa  2Sa  1Ko  2Ko  Js  Jr  Ez  Hs  Jl  Am  Ob  Jn  Mi  Na  Hk  Zf  Hg  Zc  Ml    GESCHRIFTEN  Ps  Sp  Jb  Hl  Ru  Kl  Pr  Es  Dn  Ezr  Nh  1Kr  2Kr    EVANGELIE +  Mt  Mc  Lc  Jh 

  Genesis  Exodus  Leviticus  Numeri  Deuteronomium      Jozua  Richteren 1 Samuël 2 Samuël 1 Koningen 2 Koningen Jesaja  Jeremia  Ezechiël  Hosea  Joël  Amos  Obadja  Jona  Micha  Nahum  Habakuk  Zefanja  Haggaï  Zacharia  Maleachi     Psalmen  Spreuken Job  Hooglied Ruth  Klaagliederen  Prediker  Ester  Daniël  Ezra  Nehemia 1 Kronieken  2 Kronieken    HANDELINGEN  Matteüs  Marcus  Lucas  Johannes

      Hn    BRIEVEN Rm 1Co 2Co Gl  Ef  Fp  Co  1Th 2Th 1Tm 2Tm Tt  Fm Hb  Jk  1Pt 2Pt 1Jh 2Jh 3Jh Jd    Op    APOCRIEFEN   Bl  Jdt  Ws JSr  1Mk 2Mk 3Mk 4Mk PSs Su  Tb 

BIJBELS  Handelingen

LXX MT

Romeinen 1 Corinthiërs 2 Corinthiërs Galaten Efeziërs Filippenzen Colossenzen 1 Thessalonicenzen 2 Thessalonicenzen 1  Timoteüs 2 Timoteüs Titus Filemon Hebreeën Jakobus 1 Petrus 2 Petrus 1 Johannes 2 Johannes 3 Johannes Juda

NB NBG

Openbaring

Bel Judith Wijsheid Jezus Sirach 1 Makkabeeën 2 Makkabeeën 3 Makkabeeën 4 Makkabeeën Psalmen van  Salomo  Susannah Tobias

 

            

 

NBV

SV WB NT                 

Septuaginta  Masoretische tekst, de  Hebreeuwse Bijbel  Naardense Bijbel Nederlands  Bijbelgenootschap  1951  Nederlands  Bijbelgenootschap/KBS  2004  Statenvertaling Willibrordvertaling Nieuwe Testament

OVERIG  acc * act afk av‐intens *  aor av‐priv *  Aram awvnw  bep bijz bnw btrbnw  btrvnw  bw bv bzvnw  caus *   coll comb corr *  cs  cs  * dat * dep * di dwz 

accusativus actief  afkorting   a‐intensivum aoristus  a‐privatief  Aramees  aanwijzend  voornaamwoord  bepaald(e) bijzonder  bijvoeglijk  naamwoord  betrekkelijk bijvoeglijk  naamwoord  betrekkelijk  voornaamwoord  bijwoord  bijvoorbeeld bezittelijk  voornaamwoord  causatief  collectivum combinatie correlatief  voornaamwoord  consorte  constructusvorm dativus  deponentium dit is  dat wil zeggen

14 

    eap  ed  eea  eig *  ev  evap  fig  fut *  gbw  gebr  gen *  Hebr  hi *  hitp *  ho *  iha  impf  ind  inf  inf.abs *  inf.cs *  intr *  ipv  itt  ivm  km  Lat  m  maw  mbt  med *  min  mn  mnl 

en andere plaatsen  en dergelijke een en ander eigennaam  enkelvoud  en vele andere  plaatsen  figuurlijk  futurum  gebiedende wijs  gebruik  genitivus  Hebreeuws(e) hif’il  hitpa’el  hof’al  in het algemeen  imperfectum indicativus  infinitief  infinitief absolutus  infinitief constructus  intransitief  in plaats van  in tegenstelling tot  in verband met  kilometer  Latijn(s)  midden  met andere woorden  met betrekking tot  medium  minuut, minuten  met name  mannelijk 

mv ni * nl  nom * nota acc* oa  od  onb.tw onb.vnw ondersch oorpr opt * overdr * p  par part Perz pi * pilp * pss * pf  plusq * prs priv * pt  pu * pvnw refl rtw sub *

meervoud nif’al namelijk nominativus nota accusativus onder andere of dergelijke onbepaald telwoord onbepaald  voornaamwoord  onderschikkend oorspronkelijk optativus overdrachtelijk persoon parallelle plaatsen participium of  deelwoord  Perzisch pi’el pilpel passivum perfectum plusquamperfect praesens of  tegenwoordige tijd  privatum partikel pual persoonlijk  voornaamwoord  wederkerend of  wederkerig  rangtelwoord subjunctivus

tav tm tov trans *  tw twp v vdgj vgl vnw

voc * vr vrbw vrvnw  vs vv vw vwb vz vzs ws wvnw 

ww zelfst    gebr  znw

ten aanzien van tot en met tegenovergestelde  van  transitief  bepaald telwoord tussenwerpsel en volgend vers vóór de gangbare  jaartelling = voor Chr  vergelijk  voornaamwoord of  voornaamwoordelijk  gebruik  vocativus  vrouwelijk  vragend bijwoord vragend  voornaamwoord  vers  en volgende verzen voegwoord voor wat betreft voorzetsel  voorzetsels waarschijnlijk wederkerig of  wederkerend  voornaamwoord  werkwoord(en) zelfstandig gebruikt zelfstandig  naamwoord 

 

* Toelichting bij enkele afkortingen (alfabetisch)  Acc = accusativus of 4de naamval.  av‐intens = a‐intensivum: de betekenis van een  stamwoord kan worden versterkt door er een a  (alfa) voor te plaatsen.   av‐priv = a‐privatief: de positieve betekenis van  een stamwoord verandert in een negatieve door  er een a (alfa) voor te plaatsen.  Caus = causatief of oorzakelijk: wordt bv gezegd  van een werkwoord dat het laten gebeuren van  een handeling uitdrukt. 

Corr =  Correlatieve voornaamwoorden zijn  onderling betrekkelijke voornaamwoorden. Door  een kleine verandering aan het begin van het  woord krijgen ze een vragende, aanwijzende of  betrekkelijke betekenis: Vgl: wie? (vragend), die  (aanwijzend, betrekkelijk) wordt: wie ook maar,  iemand (onbepaald betrekkelijk, onbepaald).  Cs = constructusvorm of status constructus, een  tweede naamvalsvorm in het Hebreeuws.  Dat = dativus of 3e naamval.   

 

15

  Dep.med of dep.pss = deponentium  medium/passivum, een werkwoord dat geen  actieve vorm heeft, maar wel een actieve  betekenis. Ze hebben als het ware hun mediale  of passieve betekenis afgelegd (Lat: deponere).  Eig = eigennaam. Hieronder vallen in deze  Lexicon alle namen van personen,  aardrijkskundige en andere namen ook als ze  bijvoeglijk worden gebruikt.  Fut = futurum: de toekomende tijd.  Gen = genitivus of 2e naamval  Hi = hif’il, een Hebreeuwse stamformatie van het  werkwoord, die causatieve betekenis heeft en  die vaak met behulp van laten of doen wordt  vertaald.  Hitp = hitpa’el, een Hebreeuwse stamformatie  met reflexieve betekenis van het werkwoord in  de pi’el.  Ho = hof’al, een Hebreeuwse stamformatie met  passieve betekenis van het werkwoord in de  hif’il.  Inf.abs = infinitief absolutus: een aanduiding  voor de infinitief in het Hebreeuws.  Inf.cs = infinitief constructus: wordt in het  Hebreeuws oa gebruikt om de betekenis een  werkwoord van dezelfde wortel te versterken of  voor de gebiedende wijs.  Intr = intransitief: onovergankelijk werkwoord.  Zie bij trans.  Med = medium: wordt vaak wederkerende vorm  genoemd, maar deze term dekt niet gehele  lading. Het medium geeft aan dat het subject  (onderwerp) in dat wat hij/zij/het doet gericht is  op zichzelf. In de vertaling is het niet altijd goed  weer te geven.   Ni = nif’al: een Hebreeuwse stamformatie met  passieve of reflexieve betekenis van het  werkwoord in de qal. 

Nom = nominativus of 1e naamval.  Nota acc = nota accusativus: staat in het  Hebreeuws vóór het lijdend voorwerp en is  onvertaalbaar.  Opt = optativus: komt niet voor in het  Nederlands. Drukt de wenselijkheid van een  gebeuren uit: moge het zo zijn.  Overdr = een overdrachtelijke betekenis is een  metaforisch, zinnebeeldige, oneigenlijke  betekenis. Vb: sa,loj betekent lett deining (zee),  overdr: onrust, verwarring.   Pi = pi’el: een Hebreeuwse stamformatie met  vaak versterkte betekenis van het werkwoord.  Pilp = pilpel: een zeer sporadisch voorkomende  stamformatie in het Hebreeuws.   Pss = passivum: wordt gebruikt als er iets met  het niet handelende subject (onderwerp)  gebeurt. Vaak vertaald met behulp van worden  of zijn.  Plusq = plusquamperfect (lett: méér dan het  perfectum): de voltooid verleden tijd, in het  Nederlands: ik had geroepen, ik was gegaan.  Priv = privatum. Zie av‐priv.  Pu = pu’al, een Hebreeuwse stamformatie met  passieve betekenis van het werkwoord in de  pi’el.  Sub = subjunctivus, ook wel conjunctivus of  aanvoegende wijs. Geeft een  mogelijkheidsgebeuren of wenselijkheid aan:  Leve de koningin!  Trans = transitief of overgankelijk. Wordt gezegd  van een werkwoord dat een lijdend voorwerp en  soms ook een meewerkend voorwerp bij zich  kan hebben. Zie ook Intr.  Voc = vocativus, een naamval die de  aangesproken persoon aangeeft. 

LEXICON va n b i j b e l s e woo rd e n

                                    In den beginne was het Woord  En het woord was bij God  En het woord was God.  Dit was in den beginne bij God.    Johannes 1:1,2 (NBG) 

z Z

dagen  verlengen,  LXX  heeft  makro.n cro,non zh,setai, (tot in) verre tijden zal hij leven. NT Bete‐ kenis:  leven:  1.  Van  God:  a.  Itt  tot  afgoden:  Hn  14:15, 2Co 6:16, 1Th 1:9. b. Zonder die tegenstel‐ ling:  Mt  16:16,  26:63,  Jh  6:57,  eap.  c.  In  de  eed‐ formule zw/ evgw,, zo waar ik leef, Rm 14:11. 2. Van  Christus:  a.  Vóór  zijn  opstanding:  Mt  27:63,  Jh  6:57.  b.  Na  de  opstanding:  Mc  16:11,  Lc  24:5,  Hn  1:3,  25:19,  Rm  6:10.  In  de  laatste  tekst  staat  o] de. zh/|( zh/| tw/| qew/|,  sinds  hij  leeft,  leeft  hij  voor  God.  Verder:  Hb  7:25,  Op  1:18,  2:8.  3.  Van  mensen:  a.  Van het aardse bestaan (itt tot de dood): Mt 9:18,  Mc  5:23,  Hn  9:41,  17:28,  20:12,  eap.  Zie  ook  Mt  4:4:  ouvk evpV a;rtw| mo,nw| zh,setai o` a;nqrwpoj,  niet  van  brood  alleen  zal  de  mens  leven.  b.  Van  de  le‐ venswijze: zh/n avsw,twj, reddeloos, losbandig leven:  Lc  15:13,  evqnikw/j kai. ouvci. VIoudai?kw/j zh/|j,  op  hei‐ dens wijze en niet op Judeese wijze: Gl 2:14, e;zhsa Farisai/oj,  ik  heb  geleefd  als  farizeeër:  Hn  26:5,  pa,ntej de. oi` qe,lontej euvsebw/j zh/n, allen die vroom  willen leven: 2Tm 3:12, Tt 2:12. Zie ook: niet meer  voor  zichzelf  leven:  2Co  5:15,  voor  God  leven:  Gl  2:19,  uit  Geestkracht  leven:  Gl  5:25,  voor  de  ge‐ rechtigheid leven: 1Pt 2:24, in de zonde leven: Rm  6:2, in het vlees leven: Rm 8:12,13, Gl 2:20, uit het  geloof leven: Rm 1:17. c. Leven itt zwak en krach‐ teloos zijn: 2Co 13:4, 1Th 3:8. d. Het geestelijke en  eeuwige leven: Lc 10:28, Jh 5:25, 6:51,58, Rm 8:13,  Fp 1:21, 1Th 5:10, 1Jh 4:9, Op 3:1. 4. Fig en overdr  van  onbezielde  voorwerpen:  o` a;rtoj o` zw/n,  het  brood des levens: Jh 6:51, u[dwr zw/n, levend water:  Jh  4:10,  7:38  evlpi.j zw/sa,  levende  hoop:  1Pt  1:3,  zw/n ga.r o` lo,goj tou/ qeou,  want  het  woord  van  God  is  levend:  Hb  4:12  (zie  ook  Hn  7:38),  o`do.j zw/sa, een levende weg: Hb 10:20, li,qoj zw/n, li,qoi zw/ntej,  een  levende  steen  en  levende  stenen:  1Pt  4:5. Zebedai/on eig.acc.mnl.ev. → Zebedai/oj Zebedai/oj, ‐ou o`` eig.nom.mnl.ev. Griekse vorm van  de Hebreeuwse naam yd:bz. ,:  Zebedeus, naam van de  vader  van  Jezus’  leerlingen  Jakobus  en  Johannes,  Mt  4:21,  20:20par.  Betekenis:  geschenk  van  de  Eeuwige. Zebedai,ou eig.gen.mnl.ev. → Zebedai/oj ze,ontej ww.part.prs.act.nom.mnl.mv. → ze,w zesto,j,  ‐h,,  ‐o,n  bnw.nom.mnl.ev.  Afgeleid  van  →  ze,w.  Alg  Betekenis:  warmbloedig,  kokend  (heet).  LXX Komt niet voor. NT Betekenis: heet, gloeiend.  Overdr in Op 3:15,16.  

Zaboulw,n o` ` eig.mnl.ev. Onverbuigbaar. Hebreeuw‐ se naam !Wlbuz>, Zabulon of Zebulon, zoon van Jakob  en Lea, Gn 30:20, stamvader van de Zebulonieten.  Jezus vestigde zich in het gebied van de stam van  Zebulon  en  Naftali,  Mt  4:13,15.  Wordt  ook  ge‐ noemd  in  Op  7:8.  Betekenis:  toegift,  woning,  woonplaats.   Zakcai/e eig.voc.mnl.ev. → Zakcai/oj   Zakcai/oj,  ‐ou o`` eig.nom.mnl.ev. Griekse vorm van  de  Hebreeuwse  naam  yK;z:,  Zakkaï  of  Zacheüs,  een  oppertollenaar  in  Jericho,  Lc  19:2,5,8.  Mogelijke  betekenis: rein, onschuldig.   Za,ra o``  eig.mnl.ev.  Onverbuigbaar.  Hebreeuwse  naam  xr;z-la, e;nanti hw"hy>-ta, e;nanti a avv ba' path,r ba' patri,a ba' patria,rchj ba' patriko,j ba' patrw|/oj bae ge,nhma aB;a; avbba dba  a;gw  dba ai;rw dba avpoba,llw dba avpoktei,nw dba avpo,llumi dba avpw,leia dba  avfani,zw dba evkdi,dwmi dba evxa,gw dba evxai,rw dba evxaposte,llw dba kataska,ptw dba lu,ph     hd'bea]  avpw,leia !ADb;a]  A v baddw,n !ADb;a] avpw,leia     hba  avpeiqe,w     hba bou,lomai hba qe,lw hba prose,cw sWbae fa,tnh hx'b.ai sfa,gion ybia' mh,n bybia' ne,oj bybia perie,rcomai hY"bia] A v bia aWhybia] vAbiou,d !Ayb.a, avdu,natoj !Ayb.a, avqume,w   !Ayb.a, avna,gkh  !Ayb.a,    avpelpi,zw !Ayb.a, avsqenh,j !Ayb.a, evndeh,j !Ayb.a, pe,nhj  

!Ayb.a, !Ayb.a, rybia' rybia' rybia' ryBia; ryBia; rybia] rybia] ble yreyBia; ble yreyBia; rt'y"b.a, lba lba lba lbea' lb'a] lb'a] lb'a] lb,ae lb,ae lb,ae hl'b.a' !b,a, !b,a, hm'lev. !b,a, jnEb.a; jnEb.a; rAb-ynEb.a; syki-ynEb.a; sba qb'a' hq'b.a; rba rb,ae ~h'r'b.a; hD'gUa] hD'gUa] hD'gUa] ~gEa' ~g:a] !Amg>a; @g:a] rga rga rga @Arg>a, tr,Gd;a] tr,D,a; tr,D,a; tr,D,a; bha  bha bha bha bha bha bh;a; hb'h]a; hb'h]a; Hh'a] Hh'a] Hh'a] lha lha lha

851

avnh,r a;rcwn despo,thj h``ge,omai ku,rioj cra,w qeo,j to,te duna,sthj dunato,j qaumasto,j ivscuro,j krataio,j megista,n stereo,j u`pere,cw puro,w A v dam  avnh,r a;nqrwpoj e[kastoj qnhto,j lao,j di,kaioj evruqro,j sa,rdion A v da,m  gh/ cw,ra ba,sij avnh,r despo,thj evnanti,on ku,rioj doxa,zw h``ge,omai megalwsu,nh mhlwth, stolh, avgapa,w avgaphto,j krate,w file,w fi,loj cai,rw fili,a avgaph, fili,a de,omai mhdamw/j w=   die,rcomai eivse,rcomai evpifau,skw

a

 

852 

 

Woordenlijst Hebreeuws/Aramees ‐ Grieks

lha skhno,w lh,ao kata,luma lh,ao oivki,a lh,ao oi=koj lh,ao skhnh, lh,ao skh,nwma !roh]a;  vAarw,n  Aa  eiv  Aa h; Aa w``sei,, hwa ai``reti,zw hwa evpiqumhth,j hwa qe,lw hW"a; evpiqume,w yAa ouvai yAa w=    byEAa e;cqra     lywIa/ avno,htoj     lywIa/ avsebh,j     lywIa/ a;frwn lywIa/ h``ge,omai lywIa/ ivscuro,j lywIa/ propeth,j lywIa/ fau/loj yliwIa/ a;peiroj yl;Wa a;ra yl;Wa  eva,n yl;Wa eiv yl;Wa ei;pwj yl;Wa i[na yl;Wa i;swj yl;Wa mh,  yl;Wa mh,pote yl;Wa o[pwj yl;Wa ou=n yl;Wa pw,j ~yliwIa/ avntilamba,nw ~l'Wa avlla, ~l'Wa mh,n ~l'Wa ouv ~l'Wa plh,n tl,W qypia] lpea' lp,ao lp,ao lp,ao hl'pea] hl'pea] hl'pea] spa spa  spa  spa sp,a, sp,a, sp,a, sp,a, sp,a, sp,a,  sp,a,  

ovrgh, ovrgi,loj o[ti ouv plh,n pro,j pro,swpon ti,j   ouvde, kavgw, ouv ouvde, o[ti ouvde, ouvci pw/j o[ti ouvci i``eratei,a podh,rhj stolh, poie,w avlhqw/j  nu/n ou=n ou-toj  dh/loj o;yimoj a;fesij phgh, pleura,   plh,rwma fa,ragx ceima,rrooj ceima,rroj ku/ma gno,foj gno,foj skoti,a sko,toj gno,foj skoteino,j sko,toj a;fesij ai;rw  a;kroj  evklei,pw avlla, avpw,leia avfaire,w bi,a e;scatoj keno,j ouvke,ti

sp,a, sp,a, yKi sp,a, yKi sp,a, sp,ao h[,p.a, h[,p.a, @pa qpa qpa rp,ae rp,ae x;rop.a, x;rop.a, ~yIrp' a. , [B;ca. , lyCia; lca lca lc,ae lc,ae lc,ae lc,ae lc,ae rca rca xD'q.a, bra bra bra bra bra bra bra br,ao hB,r>a; hB'rua] hB'rua] [B;r>a; [B;r>a; ha'm. [B;r>a; tAame [B;r>a; tAame [B;r>a; href.[,-[B;r>a; h['B'r>a; h['B'r>a; ~y[iBr' >a; ~y[iBr' >a; ~ypil'a] t[;B;r>a; gra gra gra !w"G>r>a; !m'G"r>a;

pe,raj plh,n avlla, o[ti a;fesij avspi,j o;fij perie,cw avne,cw evgkrateu,omai kopri,a spodo,j neosso,j nossi,on VEfrai,m da,ktuloj dia,sthma, avfaire,w u`polei,pw avgka,lh evggu,j   para, plhsi,on pro,j qhsauri,zw suna,gw kru,stalloj evgka,qetoj evne,dra evnedreu,w e;nedron evcqtro,j qhreu,w koinwne,w e;cqra avkri,j quri,j ovph, te,ssarej te,tartoj tetrako,sioi pentako,sioi tetrako,sioi trei/j te,ssarej te,tartoj tessara,konta trei/j tetrakisci,lioi evrga,zomai u`fai,nw u`fanto,j porfu,ra porfu,ra  

!m'G"r>a; hra Wra] hw"r>au hw"r>au hk'Wra] hk'Wra] hk'Wra] !Ara] !Ara] !Ara] !Ara] xra xra xr;ao xr;ao xr;ao xr;ao xr;ao xr;ao     yrI[e

hyEr>a;' %ra %ra %ra %ra %ra %ra %ra %ra %ra %ra %rea' %roa' %roa' ~yIP;a; %r,a, %r,ao %r,ao  %r,ao ~yIP;a; %r,ao ~r'a]  ~r'a] ~r'a] ~r'a]    !Amr>a; !Amr>a; !Amr>a; [r;a] [r;a] dv;k.P;r>a; #r,a, #r,a, #r,a, #r,a,

857

porfu,reoj truga,w ivdou, qh/luj fa,tnh i;ama i;asij mh/koj a[gioj glwsso,komon kibwto,j   soro,j xe,noj o``do,j  evniauto,j e;rgon e;rcomai ku,klw| o``do,j  tri,boj vAddi,  le,wn avne,cw dei,knumi makra,n makroqume,w me,nw platu,nw pleona,zw plhqu,nw u`pere,cw cala,w makro,j makro,j polu,j makroqumi,a ba,sij mh/koj polu,j makroqumi,a avllo,fuloj a;nqrwpoj VAra,m Suri,a a;mfodon qeme,lion po,lij gh/  evla,ttwn VArfaxa,d a;grioj avgro,j gh/ e;dafoj

a

 

858 

 

Woordenlijst Hebreeuws/Aramees ‐ Grieks

#r,a, #r,a, #r,a, ~yYIx;h; #r,a, rB'd>mi-#r,a, td,l,Am #r,a, yrIP. #r,a, hc'r>a; rra rra rra rra rra fra fra tv,r,a] vae vae vae aV'au dADv.a; hV'ai hV'ai hV'ai hV'ai hV'ai hV'ai hVeai hVeai Ht'xoa]-la, hV'ai

Ht'W[r> hV'ai hV,ai hV,ai bwva bK'v.a,     lAKv.a, rK'v.a, rK'v.a, ~va ~va  ~va ~va ~va ~v'a' ~v'a' ~v'a' ~v'a' ~v'a' ~v'a' ~v'a' hm'v.a; hm'v.a; hm'v.a; hr'Wmv.a;

a

 

o``do,j  o[rion  cw,ra a;nqrwpoj e;rhmoj (znw) patri,j karpofo,roj  camai, avpoble,pw ei=pon evpikata,ratoj kakw/j katara,omai lamba,nw mnhsteu,w qe,lhsij avnh,r pu/r pu,rinoj qeme,lioj ;Azwtoj gumno,j gunaikei/oj gunh, e[kastoj qh/luj quga,thr qusi,a mh,thr e[teroj e[teroj o``lokau,twma pu/r avpe,rcomai avpe,rcomai bo,truj dw/ron misqo,j avgnoe,w avfani,zw kri,nw metame,lomai parapi,ptw a;gnoia avdiki,a a``marta,nw a``marti,a avni,hmi ba,sanoj kaqarismo,j a;gnoia evle,gcw i``lasmo,j o;rqroj

tr,mov.a; @V'a; @V'a; hP'v.a; hP'v.a; tPov.a; rva rva rva   rvea' rvua' rvua' rv,a] rv,a] rv,a] rv,a] rv,a] rv,a] rv,a] rv,a] rv,a] rv,a] rv,a] rv,a] rv,a] rv,a] rv,a] rv,a] rv,a] rv,a] rv,a] rv,a] rv,a] rv,a] rv,a] rv,a] rv,a] rv,a] rv,a] rv,a] hz-ta, lK' tae ^v.p.n:-ta, ynEP.-ta, ynEP.-ta,, ynEP.-ta, ynEP. tae ata hta hta hta hta  hta hta hta hta hT'a; !Ata'  !Ata' !WTa; qyTia; ^T.ai ~T,a; ~T,a; ~t'ao lAmt.a, lAmt.a, lAmt.a, !Tea; !Tea; hn"Tea; hn"Tea; hn"Tea; hn"t.a, !n:t.a, !n:t.a, !n:t.a,

kata,  meta, ou-toj  para, pro,j seautou su,n kaqo, o[ti seautou/ su,n seautou/ e;nanti evnanti,on evnw, katenw,pion suna,gw a;gw   evpe,rcomai e;rcomai h[kw pa,reimi pare/inai suna,gw fe,rw su, qh/luj o;noj ka,minoj stoa, dia, su, u``meij e`autou/ e;mprosqen h`me,ra cqe,j su, u``meij di,dwmi su, u``meij mi,sqwma do,ma misqo,j mi,sqwma

 

 

LIJST VAN AANGEHAALDE h e b re e uws e

/ a ra m e s e

t e k stg e d e e l t e n

     

Toelichting    In deze lijst staan alle Hebreeuwse en Aramese tekstgedeelten die in het onderdeel ‘LXX vertaalt  hiermee’ worden aangehaald en die niet zijn opgenomen in de voorafgaande woordenlijst.   Ze zijn per Bijbelboek per tekst gegroepeerd in dezelfde volgorde als van de Naardense Bijbel.   Achter elk tekstgedeelte wordt verwezen naar het Griekse woord uit de Lexicon. 

Lijst van aangehaalde Hebreeuwse/Aramese tekstgedeelten

  Plaats  GENESIS  1:1  1:17  1:21  1:26  2:2  2:6  2:19  2:22  2:24  2:25  2:29,30  3:8  3:8  3:16  3:22  4:1  4:6  4:7  4:24  4:26  4:26  5:3  5:9  5:12  5:15  5:24  5:28  5:28  5:29  5:31  6:3  6:4  6:17  7:2  7:11  7:22  8:2  8:13  8:17  9:3  9:6  9:9  9:9  9:11  9:12  9:22  10:9  11:10  11:13  11:13  11:15  11:15  11:17  11:17 

Hebreeuwse/  Aramese tekst    ~yIm;V'h;    ~yhil{a/ ~t'ao !TeYIw: hY"x;h; vp,n Al-ar'q.yI rv,a] lkow> ~d'a'h'-!mi dx'a, rf'b'l. Wyh'w> ~d'a'h' AB-rv,a] ~yhil{a/ hw"hy> ynEP.m i ~d'a'h' %nErohe WNM,mi dx;a;K  hw"hy>-ta, vyai ytiynIq' %l' hr'x' hM'l' byjiyte al{ ~aiw>  %m,l,w> !yIq'-~Q;yU ~yIt;['b.vi yKi hw"hy> ~veB. aroq.li lx;Wh za' lx;Wh za' hn"v' ta;m.W ~yvil{v. hn"v' ~y[iv.Ti hn"v' ~y[ib.vi hn"v' ~yViviw> ~ynIv' vm' WNn ta;m.W hn"v' ~ynImov.W ~yIT;v. hn"v' hn"v' ~ynImov.W ~yIT;v. Wnm]n:y> hz< [b;v.W hn"v' ~y[ib.viw> [b;v, hn"v' tAame yxiWr  ~heh' ~ymiY"b; #r,a'B'-rv,a] lKo ATv.aiw> vyai ~yIn:v. awhi ~Ay rf'['-h['b.viB.  ~yYIx; x;Wr-tm;v.nI rv,a] lKo ~yIm'V'h;-!mi  hb'Teh; hsek.mi-ta, x;nO rs;Y"w:  ^T.ai qr,ya;w> ~ynIv' vl{v' hn"v' tAame [B;r>a;w> ~ynIv' vl{v'  hn"v' tAame [B;r>a;w> ~ynIv' vl{v' tAame [B;r>a;w> hn"v' ~yvil{v.  tAame [B;r>a;w> hn"v' ~yvil{v.

Griekse woord    o`` auvto,j zw/|on h`me,teroj avpo, evk eva,n avpo,  du,o te, e;cw     avpo, te, su, evgw, dia, gi,nomai diaire,w evk evlpi,zw ou-toj diako,sioi e``kato,n e``kato,n e``kato,n eu``ri,skw ovgdoh,konta ovktw, evgw,   penth,konta evgw, evkei/noj eva,n du,o e[bdomoj e;cw         avpo, avpokalu,ptw su, w`j avnti,  su, u``meij avpo, evgw, evxe,rcomai w`j deu,teroj tria,konta triako,sioi tria,konta triako,sioi e``bdomh,konta triako,sioi

11:24 12:8 13:3 13:17 14:2 14:7 15:1 15:4 15:13 16:4,5 16:5 16:5 17:17 17:18 18:11 18:12 18:21 18:31 19:8 19:12 19:14 19:15 19:18 20:3 20:6 21:6 21:11 21:13 22:12 22:16 23:9 23:16 24:23 24:41 24:62 24:62 25:5 25:11 26:11 26:13 27:16 27:34 27:38 29:20 29:33 29:34 30:3 30:41 31:32 31:35 31:35 31:52 32:9 32:25 33:4 33:12 33:19

hn"v' ~yrIf.[,w> [v;Te hl{h\a' jYEw:  wy['S'm;l. HK'r>a'l. ~dos.Bi bveyO aWhw>  hdef.-lK'-ta, %l' !gEm' ykinOa ' Wdbo[]y: rv,a] yAGh;  ~h,l' al{ #r,a,B. ht'r'h' yKi ytix'p.v i ^yn ~yIn:y[e tWsK. %l'-aWh hNEhi [;meVoh;-lK' daom. rb'D'h; [r;YEw: ^[]r>z: ^d>yxiy>-ta, ^d>yxiy>-ta,    alem' @s,k,B.  rxeSol; rbe[o  ~Aqm' %ybia'-tyBe vyEh]  al{-~aiw> raeB. aABmi aB' qx'c.yIw>   yairo yx;l; raeB. Al-rv,a]-lK'-ta,] yairo yx;l; raeB. tm'Wy tAm d[; ldeg"w> %Alh' %l,YEw: daom. ld;g"-yKi wyr'aW"c; tq;l.x,  ynIa'-~g: ynIa'-~g: ~ydIx'a] ~ymiy"K. !Be dl,Tew : yl;ae yviyai hwnY:w:  hZ Al-rv,a]-lK'-ta,]  Wabo-Wkl.W  rf'[' h['B'r>a; ~k,l' hn"T.a,w>   hn"V'h; ~ToTiw: WnteY"wIG>-~ai tdoY"h; [B;r>a;w> abol' #r,a,-tr;b.Ki dA[B. ydIA[me wyn"y[eB. [r;YEw: ynIAa tyviarew> z[' rt,y < ydIboK. dx;Te-la; hl{yvi aboy"-yKi  wyl'g>r; !yBemi rp,v'-yrem.ai h[or>P; tyBe-la,  byviy" bveh'w> ~yviLevi ynEB.

e;cw           avkrobusti,a diasw,|zw o[j o``ra,w tri,mhnoj u``pa,rcw evk ou[twj ai;rw ge,noj te, e;cw     du,namai desmo,j ouv eiv pw/j eva,n fai,nw u``pa,rcw avpe,rcomai ovktw, a;rtoj evxe,rcomai i;dioj me,roj evggi,zw neo,thj baru,j avrch, auvqa,dhj evrei,dw avpo,keimai mhro,j ge,nhma duna,sthj avntapo,doma genea,

EXODUS  1:1  1:12  2:11  2:12  3:14  3:16  4:10  4:10  4:12  4:13  4:15  4:23  4:23  4:23  5:3  6:20  8:6  8:17 

AtybeW vyai bqo[]y: tae laer'f.yI ynEB. ynEP.mi ~heh' ~ymiY"b;  ~yvin"a]-ynEv. hNEhiw> hy vyai al{ ~vol.Vimi ~G: lAmT.mi ~G:i ^yPi-~[I hyyae-~ai

a[ma avpo, evkei/noj o``ra,w eivmi, o[soj i`kano,j pro, avnoi,gw a;lloj avnoi,gw evgw,  eiv me.n ou=n menou/n di,dwmi path,r a;lloj bou,lomai

8:19 8:22 9:2 9:24 9:28 9:31 9:18 10:7 10:12 10:21 10:29 11:4 12:4 12:4 12:31 13:8 13:12 13:21 13:21 14:12 14:20 16:3 16:22 17:13 17:23 18:4 18:7 20:1 20:5 20:12 20:12 21:16(17) 22:4 24:8 25:19 26:5 26:7 26:28 26:34 28:30 29:2 30:1 30:4 32:26 32:30 33:3 33:8 34:7 34:11 34:15 34:24 36:2 36:6 44:20

tdup. yTim.f;w> !Akn" al{{ !aem'-~ai yKi dr'B'h; %AtB. tx;Q;l;t.mi vaew> tyOh.mi br;w> bybia' hr'[oF.h; yKi ~Ayh;-!mil.  hd'b.a' yKi [d;Te ~r,j,h] ~~yIr'c.mi dr'B'h; ryaiv.hi rv,a]-lK' dx'a,l. ~yIp;n"K. [B;r>a;w> dA[ @siao-al{ hl'y>L;h; tcox]K;    Alk.a' ypil. Vyai  tyOh.mi tyIB;h j[;m.yI-~aiw>; ~k,r>B,d;K. ~yvimux]w :   hw"hyl; ~yrIk'Z>h; %r,D,h; ~t'xon>l; ~h,ynEp.li %leho hw"hyw: Wnl' bAj yKi %v,xoh;w> !n"['h,  hw"hy>-dy:b. WnteWm hn ~yMiTuh;-ta,w> ~yrIWah'-ta, tCom; tL{x;w> tACm; ~x,l, tr,joq. rj;q.mi bh'z" t[oB.j; yTev.W yl'ae hw"hyl; ymi  hl'dog> ha'j'x] ~t,aj'x] vb'd>W bl'x' tb;z" #r,a, hv,mo yr]a; WjyBihiw>  ~yviLevi-l[; ~ynIB'-l[;  ~y[iBerI-l[;w> ^yn WNM,mi tl,k,aoh' vp,N  WNM,mi tl,k,aoh' vp,N ~yMiTuh;-ta,w> ~yrIWah'-ta, rG"yI-al{ hr'GE aWhw> [;yrIz>t; yKi hV'ai ~yrIP\ci yTev.> hy Wf[' lb,T, ~B' ~h,ymeD> Wyh.yI ~yrIyrI[] ~B' ~h,ymeD> tp,L,y: Aa br'g" AB ~Wm-yKi rd,n  yrIq,-tm;x]B; hm'WqT. ~k,l' hy  ^K.r>[,K. vyai ~rIx]y: rv,a] ~r,xe-lK'-%a;

dei/   koinwni,a kai, eva,n o[stij avlh,qeia avna,gw eva,n kaqaro,j eva,n pro, duna,sthj avkaqarsi,a e;nocoj avsebe,w e;nocoj avpoqnh|,skw e;nocoj a;grioj e;cw     diaste,llw e;catoj a;fesij po,lemoj diaqh,kh qumo,j du,namai kaqo,ti avnati,qhmi

varo-ta, Waf. tAmve rP;s.miB. ~t'boa] tybel.  tAame [b;v.  ~t'd'bo[] lkol.W  ~a'F'm;-lK' ~d'a'h' taJox;-lK'mi ~aot.Pi [t;p,B. WlP.yI ~ynIvoarIh' ~ymiY"h;w> ~yIB;r>[]h' !yBe ytih'q. ha,r>ti hT'[; jy[im.Mh; ; Hl' an" ap'r> an" lae %r,D,h; jr;y"-yKi ~WtK.Y:w: ~WKY:w: hw"hy> ar'b.yI ha'yrIB.-~aiw> hnh; br,x'-ypil. ba'tAbr>[;B. laer'f.yI ynEB. ynEP.mi  wy"l.D'mi ~yIm;-lZ:yI ~yBir; ~yIm;B. A[r>z:w> ~yIB;r>[]h' !yBe

avrch, evk du,namij diako,sioi a;rtoj a;rtoj avnqtrw,pinoj evxa,pina a;logoj pro,j ui``o,j ginw,skw ovli,goj de,omai avstei/oj avpostre,fw dei,knumi kaqaro,j avnqtrw,pinoj qanato,w fo,noj dusmh, avpo, a;nqrwpoj

NUMERI  1:2  1:2  1:45  4:36  4:27  4:27  5:6  6:9  6:12  9:3,11  10:21  11:23  11:32  12:13  12:32  14:45  16:30  19:3  19:16  21:6  21:24  22:1  22:3  24:7  28:4,8 

pro,j

l[;m;-rs'm.li yZInIQ.h;  ba'tAbr>[;B. ba'tAbr>[;B. ^yn[;B.

31:16 32:12 33:48 33:50 Nm 33:52 35:1

avfi,sthmi diacwri,zw dusmh, dusmh, pro, dusmh,

DEUTERONOMIUM 1:1 1:6 Dt 1:46 1:12 2:5 4:11 4:28 4:34 5:9 5:22(19) 5:33(30) 7:22 9:7 11:28 12:30 12:30 13:4 13:10 13:16 16:17 16:20 17:7 18:6 20:13 21:14 21:16 21:20 23:7 23:14 23:14 24:15 24:15 25:2 25:5 26:17 28:43 29:4 29:5 29:17 29:18(19) 30:12 31:18,20 31:20 32:15 32:24 32:40 33:8 33:15 33:28

hb'r'[]B' qd,c, ~T,j.p;v.W rv,a] ~ymiY"K; ~k,x]r>j' yDIb;l. aF'a, hk'yae  lg hfe[]m; ~yhil{a/ ^ynTi qd,c, qd,c, hn"rox]a;B' tW:a;-lk'B. ab'W br,x'-ypil. Hv'p.n:l. HT'x.L;viw> Al hy [v'r'h' tAKh; !Bi-~ai wD'x.y: ~Ayh; T'r>m;a/h, hw"hy>-ta, hl'[.M' hl'[.m; ~heh' ~ytip.Moh;w>;  ~k,yhel{a/ hw"hy> ynIa] yKi hr,Po vr,vo ha'meC.h;-ta, hw"r'h' tAps. awhi ~yIm;V'b; al{ ~yrIxea] ~yhil{a/ hm'd'a]h'-la, !m;v.YIw: @v,r, ymul . ydIy" ~yMiTuh;-ta,w> ~yrIWah'-ta, ~d,q,-yrer>h; varomeW bqo[]y: !y[e 

pro,j dikai,wj pote,   du,namai bh/ma gno,foj e[teroj ble,pw genea, gno,foj katapau,w e;rhmoj  bnw diatele,w latreu,w evkzhte,w evpakolouqe,w evkei/noj avvnagge,llw fo,noj du,namij dikai,wj evpi, kaqo,ti fo,noj evleu,qeroj u``pa,rcw avnh,r avre,skw avschmosu,nh zw,nh evlpi,j e;cw            a;xioj evpi, ai``re,w a;nw evkei/noj ou-toj a;nw avnama,rthtoj a;nw avllo,trioj avgaqo,j evsqi,w   brw/sij dio,j avlh,qeia avrch, gh/

961

Verantwoording

 

Verantwoording     Een Lexicon schrijven is niet iets wat je even op een regenachtige achternamiddag doet. Als je  daaraan begint, weet je dat het een kwestie van jaren wordt, voordat het werk ‘af’ is, als je dat  tenminste ooit kunt zeggen van een Lexicon, want altijd kom je weer dingen tegen waarvan je twijfelt  of je ze er wel of niet in zult opnemen.   Het idee voor een Lexicon ontstond toen ik een cursus Bijbels Grieks startte voor ‘gewone’  geïnteresseerde Bijbellezers, die graag willen weten wat er werkelijk staat in de grondtekst. ‘Welk  woordenboek hebben we nodig?’ was één van de dingen die daarbij werd gevraagd. Een moeilijk te  beantwoorden vraag: inderdaad welk woordenboek is geschikt voor mensen die geen (vak)theoloog  zijn? Is dat er wel voor het Bijbels Grieks in de Nederlandse taal? Uiteindelijk kom je dan uit bij het  Grieks‐Nederlandse Woordenboek van J.J. Thiel en W. den Boer, dat nog steeds in de handel is. Toch  voldoet ook dat maar in beperkte mate. Mij stond méér voor ogen: een woordenboek met alle  woorden van het Nieuwe Testament, óók in hun vervoegde en verbogen vorm met een verwijzing  naar het hoofdwoord. Een analytisch woordenboek dus. Dat is er immers niet in het Nederlands.  Daarom kwam het idee bij me op om er zelf een te gaan schrijven.  In diezelfde periode kwam Jan de Vlieger van Skandalon bij me met het Grieksch‐Nederduitsch  Handwoordenboek op het Nieuwe Testament, Enkhuizen, 1888. Omdat het titelblad ontbreekt, weet  ik helaas niet wie de schrijver is. Jan vroeg of ik er wat in zag om dit woordenboek te gaan bewerken  en er een bruikbare uitgave van te maken. Ik besloot de uitdaging aan te gaan en het te combineren  met mijn plan voor een analytisch woordenboek.  In het voorjaar van 2007 ontmoette ik mijn goede vriend Pieter Oussoren op één van onze  studiedagen van de internetcursus Bijbels Hebreeuws. Ik liet hem zien wat ik op dat moment klaar  had. Eén van zijn opmerkingen was: waarom beperk je je alleen tot het nieuwtestamentisch Griek?  Waarom betrek je het Grieks van de Septuaginta er niet bij? In mijn gedachten zag ik er weer een  paar jaar bijkomen voordat het boek klaar zou zijn, maar natuurlijk had Pieter gelijk. En zo is het boek  gegroeid tot deze Lexicon.  Mijn werkwijze was als volgt:   1. Eerst maakte ik een alfabetische lijst van alle nieuwtestamentische stamwoorden.   2. Van deze woorden vermeldde ik een grammaticale aanduiding, (eventueel) de herkomst of  afleiding en de samenstelling.   3. Daarna vermeldde ik de betekenis van het woord in het profane Grieks.   4. Ik ging na of de betreffende woorden in de LXX voorkomen, en zo ja voor welke Hebreeuwse  en Aramese woorden de LXX ze gebruikt.  5. Ik vermeldde de betekenis en vindplaats(en) van de Hebreeuwse en Aramese woorden. In  een aantal gevallen noteerde ik verschillen tussen LXX en de Masoretische tekst (MT).  6. Vervolgens ging ik na waar het woord in het NT wordt gebruikt en wat de betekenis ervan  dáár is.  7. Ik voegde alle vervoegingen en verbuigingen van het Griekse stamwoord alfabetisch in,  samen met de grammaticale aanduidingen en de verwijzing naar het stamwoord. 

971

972 

 

Verantwoording 

8. Ik lichtte alle Hebreeuwse en Aramese woorden met hun Grieks equivalenten eruit en zette  ze op alfabetische volgorde van het Hebreeuws/Aramees met verwijzing naar het Griekse  equivalent.  9. Ik maakte een lijst van alle aangehaalde Hebreeuwse en Aramese tekstgedeelten.   Op deze wijze is dus dit werk ontstaan. Uit punt 8 blijkt dat er niet alleen een Grieks Lexicon is  ontstaan, maar dat het indirect ook gebruikt kan worden als Hebreeuws/Aramees Woordenboek.   Ik ben uitgegaan van de Griekse woorden van het Nieuwe Testament. Veel van deze woorden komen  ook voor in de LXX. Maar niet allemaal. Ook omgekeerd: veel Griekse woorden die in de LXX staan,  vinden we niet in het NT. Helemaal compleet zou het werk dus zijn als ik ook die woorden allemaal  erin had opgenomen. De Lexicon zou dan minstens tweemaal zo dik zijn geworden. We vonden  echter dat het een hanteerbare én betaalbare uitgave moest zijn. Wellicht dat we er in de toekomst  nog toe zullen komen. Ook is het denkbaar dat er een uitgave komt zonder alle vervoegde en  verbogen vormen, dus alleen met de hoofdwoorden.  Deze Lexicon is bestemd voor mensen die geïnteresseerd zijn in de betekenis van de Bijbelse  woorden. Het zullen zeker (vak)theologen en theologiestudenten zijn die er niet hun voordeel mee  kunnen doen. Maar ook iedereen die niet theologisch geschoold is, omdat alle Griekse, Hebreeuwse  en Aramese woorden en tekstgedeelten ook in het Nederlands worden weergegeven. De waarde  ervan ligt mijns inziens vooral in het feit dat voor het eerst een boek in het Nederlands is verschenen  waarin de Griekse, Hebreeuwse en Aramese woorden bij elkaar worden gebracht.   Johan Murre 

                   

 

Literatuurlijst

Literatuurlijst  Bronteksten:  Biblia Hebraïca Stuttgartensia, Deutsche Bibelgesellschaft, Stuttgart, 1984. (MT)  Septuaginta, Rahlfs‐Hanhart, Deutsche Bibelgesellschaft, 2006. (LXX)  Novum Testamentum Graece, mit Wörterbuch, Nestle‐Aland, 27ste druk, 1993.   

Bijbelvertalingen waarnaar wordt verwezen en waaruit wordt geciteerd:   

Statenvertaling – Jongbloed‐Zetka, Leeuwarden, z.j. (SV)  Vertaling van het Nederlands Bijbelgenootschap, Haarlem, 1978. (NBG)  De Naardense Bijbel, vertaald door Pieter Oussoren, Skandalon, 2005. (NB)  De Nieuwe Bijbelvertaling, Uitg. NBG/KBS, 2004. (NBV)  Apocriefen van het Oude Testament, volledige herdruk volgens de oorspronkelijke uitgave van Jacob  en Pieter Keur met een inleiding van prof. dr. W.C. van Unnik, Kampen, 1958.   Buiten de Vesting, een woord‐voor‐woordvertaling van alle deuterocanonieke en vele apocriefe  Bijbelboeken, Pieter Oussoren en Renate Dekker, Skandalon & Plantijn, 2008.  BibleWorks, LCC, versies 4.0 en 7.0   

Andere belangrijke naslagwerken   (in alfabetische volgorde op auteursnaam): 

  The analytical Greek Lexicon: consisting an alphabetical arrangement of everly occurring inflexion of  every word contained in de Greek New Testament scriptures, with a grammatical analysis of each  word and lexicographical illustration of the meanings, Samuel Bagster and sons limited, London‐EC4,  z.j.  Walter Bauer, Griechisch‐Deutsches Wörterbuch zu den Schriften des Neuen Testaments und der  übrigen urchristlichen Literatur, Verlag Alfred Töpelmann, Berlin W 35, 1952.  Erich Beyreuther und Hans Bietenhard, Theologisches Begriffslexikon zum Neuen Testament,  Theologischer Verlag Ralf Brockhaus – Wuppertal, 1972.  Friedrich Blass, Albert Debrunner, Grammatik des neutestamentlichen Griechisch, bearbeitet von  Friedrich Rehkopf, 16. Auflage, Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen, 1984.  F.C. Conybeare and St. George Stock, Grammar of Septuagint Greek, with selected readings,  vocabularies, and updated indexes, Hendrickson Publishers, USA, 1995.  H. Courtz, J.Dekker, G. van den Brink, Woordstudies en Concordantie, Studiebijbel delen 11‐15, In de  Ruimte, 1990.  S.P. Dee en prof. dr. J. Schoneveld (red), Concordantie op het Oude en Nieuwe Testament in de  nieuwe vertaling van het Nederlands Bijbelgenootschap, Bosch & Keuning N.V. z.j. 

973

974 

 

Literatuurlijst 

Wilhelm Gesenius’ Hebräisches und Aramaïsches Handwörterbuch über das Alte Testament,  Springer‐Verlag, Berlin/Göttingen/Heidelberg, 1962.  J.P. Green, Sr, The Interlinear Bible, Baker Book House, Grand Rapids, Michigan 49506, 1983.  Edwin Hatch/Henry A. Redpath, A concordance to the Septuagint and the other Greek versions of the  Old Testament (including the Apocryphal books), Akademische Druck‐ und Verlagsanstalt, Graz‐ Austria, 1954.  E. Italie, Bijbels Hebreeuws Nederlands Woordenboek, Den Haan, Ede, herdruk 1994.   Ernst Jenni en Claus Westermann, Theologisches Handwörterbuch zum Alten Testament, Chr. Kaiser  Verlag München Theologischer Verlag Zurich, 1984.  Gerhard Kittel and Gerhard Friedrich, Theological Dictionary of the New Testament, William B.  Eerdmans Publishing Company, The Paternoster Press 1985.  Gerhard Kittel ea, Theologisches Wörterbuch zum Neuen Testament, Kohlhammer, Stuttgart, 1958.  Ludwig Koehler en Walter Baumgartner, Lexicon in Veteris Testamenti Libros, Leiden, E.J. Brill, 1958.  Idem, supplementum ad Lexicon in Veteris Testamenti Libros, Leiden, E.J. Brill, 1958.  J.P. Lettinga, Grammatica van het Bijbels Hebreeuws, Brill Leiden, 1976  H.G. Liddell en R. Scott, A Greek‐English Lexicon, revised and augmented throughout by sir Henry  Stuart Jones with the assistance of Roderick McKenzie and with the cooperation of many scholars.  With a revised supplement 1996, Clarendon Press, Oxford.  J.Lust/E. Eynikel/K.Hauspie, Greek‐English Lexicon of the Septuagint, revised Edition, Deutsche  Bibelgesellschaft, 2003.  Solomon Mandelkern, Veteris Testamenti Concordantiae Hebraicae atque Chaldaicae, Akademische  Druck‐ und Verlagsanstalt, Graz‐Austria, 1955.  Johan Murre, Basiscursus Bijbels Hebreeuws, Skandalon, 2006  H.N. Ridderbos en W. van der Meer (eindred), Handwijzer op de grondtekst van de Bijbel, Kampen,  1993.   J.J. Thiel en W. den Boer, Beknopt Grieks‐Nederlands Woordenboek, J.B. Wolters, Groningen, 1961.  Abraham Trommius, Nederlandse concordantie van de Bijbel, 14de druk, Voorhoeve, Den Haag, z.j.  Grieksch‐Nederduitsch Handwoordenboek op het Nieuwe Testament, Enkhuizen, 1888