`Afvalrace` op weg naar het beste ontwikkelingsplan

Nieuwsbrief van de Wintershall Nederland Groep

Nr. 37 – Oktober – 2014

‘Salto in wording’ tijdens Wintershall Familiedag

In dit nummer Gezondheidscampagne Healthy Back at Work Robert Frimpong nieuwe Managing Director WINZ

2 3

Het was een dag vol beweging én ontspanning. Na een jaar afwezigheid organiseerde ons Sports Committee op 31 augustus weer de enige echte Wintershall Familiedag! Decor vormde dit keer speelpark ‘de Swaen’ in Langedijk met vertier voor jong en oud. En vooral beweging, heel veel beweging. Zoals deze ‘salto in wording’ van

Tjerk Spruit, zoon van Wintershaller Bastiaan Spruit. Minstens zo mooi als de salto vonden we ook de foto zelf, inclusief de schaduw van de jonge atleet op het (mega)sprinkussen. Meer over de familiedag op pagina 2.

F17 Chalk Development:

‘Afvalrace’ op weg naar het beste ontwikkelingsplan Met de olievondst in F17-10 haalden we eind 2012 volop de media. Terecht, want het was een bijzondere vondst. Qua omvang, schattingen gaan uit van een potentieel van minstens 30 miljoen vaten winbare olie met uitzicht op meer, maar ook omdat de olie werd aangetroffen in het ‘chalk reservoir’. Bijzonder, omdat het Nederlandse deel van de Noordzee tot nu toe slechts één producerend veld in deze categorie kent, het zogeheten Hanzeveld. Na de vondst in F17-10 werd het stil in de media. Intern zeker niet! Talloze specialisten werken koortsachtig aan het verdere exploratie potentieel en de mogelijkheden van de ‘F17 Chalk Development’ zoals het project genoemd wordt. Samen werken ze toe naar het beste ontwikkelingsplan. Op papier - in de vorm van talloze haalbaarheidsstudies - en in de praktijk, in de vorm van extra boringen. ‘Een spannende afvalrace op weg naar het meest optimale ontwikkelingsplan.’ Zo omschrijft Dolf Reddingius de F17 Chalk Development. Namens de afdeling Development coördineert hij alle studies, evaluaties en conclusies rondom dit ontwikkelingsproject. Een plas olie gevonden en hup aan de slag? “Was het maar zo simpel”, reageert Dolf, van

oorsprong Productie Technoloog. “De complexiteit van het reservoir, de olie-eigenschappen én de enorme investeringen die met F17 gemoeid zijn, vragen om een combinatie van extra boringen en een groot aantal haalbaarheidsstudies, voordat er uiteindelijk een ontwikkelingsplan op tafel ligt. Beschouw het als een afvalrace; naarmate de tijd vordert vallen er concepten af. Uiteindelijk willen we de beste opties overhouden en daaruit een goede keuze maken. F17 Chalk is interessant en veelbelovend, maar ook erg complex qua besluitvorming. De haalbaarheidsstudies die we nu doen, en parallel daaraan de extra boringen, moeten onzekerheden waar mogelijk verkleinen en de keuzemogelijkheden voor ontwikkeling beperken tot een paar scenario’s die het meest Drilling rig ‘Energy aantrekkelijk zijn. De keuzes die Endeavour’ (hier op we uiteindelijk maken, worden archieffoto) heeft zeer volgend jaar neergelegd in een recent exploratieput ontwikkelingsplan. Of we volF17-12 geboord. gens dit plan verder gaan – en of we überhaupt verder gaan dat is aan ‘Kassel’ en onze partners: GDF Suez, Taqa, Rosewood en EBN. In het meest optimistische scenario zouden we ergens tussen 2018 en 2020 de eerste olie kunnen winnen. De verwachtingen blijven heel hoog gespannen”, benadrukt Dolf.

[Lees verder op pagina 2]

X-mas trip naar sfeervol Londen

4

Koninklijk uitje pensionado’s

5

Aan de slag in Noorwegen

6

Van Dam tot Dam

7

Nieuws van HR



8

Van de redactie Panta Rei. Oftewel: alles stroomt, alles is verandering. Filosofie volgens Heraclitus, knap samengevat in twee woorden. Alles stroomt, ook binnen ons bedrijf. Zo maakt de organisatie zich klaar om ­verder te gaan met twee aandeelhou­ders, Wintershall en Gazprom. Dat brengt veranderingen met zich mee. Het schip wordt voortaan op koers gehouden door twee Managing Directors. Gilbert van den Brink is de verantwoordelijke voor WINL en Robert Frimpong, tot voor kort Vice President Technology op het hoofdkantoor in Kassel, heeft de dagelijkse leiding over WINZ. Hij komt in deze editie uitgebreid aan het woord. Panta Rei is ook van toepassing op de OR. Wat er recent veranderd is, dat staat op pagina 4. Alles stroomt. Binnen WINZ ook letterlijk in de vorm van gas en olie. Wellicht zelfs flink meer olie dan in het verleden, dankzij de olievondst in F17-10. Op dit moment werken we aan het verdere exploratie potentieel en de mogelijkheden van de ‘F17 Chalk Development’. Opnieuw Panta Rei, want dan transformeren we van een bedrijf met voornamelijk gas in z’n portefeuille naar een ­bedrijf met gas én olie. Ik zou zeggen: laat het lekker stromen! Hans Maartense

Red.

Vervolg

‘F17 Chalk Development’

De extra boringen in het gebied dienen beslist niet alleen om meer informatie te verzamelen over de ondergrond. Dolf: “Het vergaren van meer data is uiteraard ook belangrijk. Hoe meer je weet, hoe kleiner het aantal onzekerheden. Maar wat we met de boringen ook hopen te bereiken is een nog groter volume aan olie. Je haalt immers maar een beperkt percentage uit de grond. Als je 30 procent naar boven weet te halen, doe je het extreem goed. De gemiddelde ‘recovery-factor’ ligt vaak een stuk lager. Daarom is extra volume zeer welkom. Dus behalve F17-10, de oorsponkelijke ontdekkingsput op een diepte van zo’n 1300 meter, hebben we inmiddels ook F17-12 geboord, een exploratieput. Eerder boorden we al F17-11. Dat was een appraisal put, oftewel een onderzoeksboring. De resultaten daarvan worden momenteel uitgewerkt en geanalyseerd. De eerste indicaties zijn hoopgevend. Details kan ik nu niet geven, die zijn nog confidentieel. Overigens zijn zowel F17-11 als F17-12 geboord door drilling rig ‘Energy Endeavour’, ingehuurd via Northern Offshore. Over de prille resultaten van de recente boring in F17-12 kan ik helaas nu nog niets zeggen.” Wat voor haalbaarheidsstudies lopen er momenteel? “Heel wat”, stelt Dolf. “Er zijn ook zo enorm veel vragen te beantwoorden. Technische bijvoorbeeld. Welk type platform willen we gebruiken? Is bijvoorbeeld een drijvend productiesysteem misschien een optie, of juist een vast platform? Kunnen we met één platform uit de voeten of hebben we er twee of meer nodig? Waar gaan we ze plaatsen? Et cetera,

et cetera. Suzan de Haan van Construction coördineert overigens alle studies op surfacegebied. Verder lopen er ook studies op het gebied van reservoir engineering & modelling, op het terrein van economics – alle opties moeten door Finance doorgerekend worden – en op het gebied van productiechemie, die deels door derden wordt verricht. Dit zijn maar enkele willekeurige voorbeelden, want in feite zijn alle afdelingen wel betrokken bij F17 Chalk. Ook WIHO biedt ondersteuning bij een aantal studies, evenals verschillende externe specialisten.”

soms zelfs binnen een afstand van een paar honderd meter... Ook deze complexiteit maakt dat we eerst gedegen ons ‘huiswerk’ moeten doen om vervolgens met een doortimmerd ontwikkelingsplan te komen. Geen makkelijke klus, er komt een zee aan informatie binnen, wel ontzettend leuk.”

‘Alle afdelingen zijn wel betrokken’ Leuk om met zoveel disciplines naar een (goed) ontwikkelingsplan te werken? “Absoluut. En het is ook totaal anders dan de ontwikkeling van een gasveld. Met olievelden zijn we, afgezien dan van Kotter en Logger, als WINZ iets minder vertrouwd. Maar dat maakt het juist extra interessant en uitdagend”, klinkt het enthousiast. “Een olieveld vraagt om een heel ander ontwikkelingsplan dan een gasveld.” Minstens zo uitdagend is het gesteente waarover we hier praten. Dolf: “Het krijtgesteente, goed vergelijkbaar met de bekende krijtrotsen in Calais, is een ‘lastig’ gesteente als het gaat om het voorspellen van de ‘permeabiliteit’, dus de doorlatenheid voor olie of gas. Die kan lokaal sterk verschillen,

Hier draait het allemaal om: olie, geproduceerd tijdens de F17-10 productietest.

Kort Nieuws

Dagje samen dobberen... Zeilen op een mooie nazomerdag in september. Collega’s van het P4-cluster hadden geen beter weer kunnen treffen tijdens hun bedrijfsuitje. Ger Sangers, Operator Mechanic L8P4, had voor 18 september vier zeilboten en een motorsloep geregeld om met elkaar een dag op het water door te brengen.

De vijftien mannen begonnen de ochtend met koffie en gebak om vervolgens de boten op te tuigen voor een dobbertocht op het Sneekermeer. “In elke zeilboot een ervaren zeiler aan het roer”, vertelt organisator Ger. “In de sloep de mannen die niks met zeilen hebben.” Tijdens het wateravontuur legden de heren uitgebreid aan bij een terras om de innerlijke mens te sterken. Zo ook ‘s avonds tijdens de BBQ. Daar werd collega

De crew tijdens het bedrijfsuitje.

familiedag

Lieuwe Damminga, die onlangs met pensioen ging, met mooie woorden en cadeaus overladen. De crew amuseerde zich tot in de late uurtjes en zocht voldaan het bed op in ‘Het Toppunt’. Ger: “Het was één groot succes. We hadden zon en af en toe een redelijk zeilwindje. Leuk ook om zo’n bedrijfsdag te combineren met het afscheid van Lieuwe. Zo’n fantastische dag had ik eind september niet verwacht.”

Een mooi afscheid ook voor Lieuwe Damminga, die onlangs met pensioen ging.

Familiedag WINZ: volop vertier en beweging Na een jaar afwezigheid was er dit jaar weer een WINZ Familiedag. Een hele geslaagde dag, want ook de weergoden deden die zondag in positieve zin mee! Vanaf twee uur ‘s middags druppelden de eerste gezinnen binnen om te genieten van het heerlijke weer en de grote speeltuin van ‘de Swaen’ in Langedijk, dit jaar decor voor de dag. Bij aankomst kreeg iedereen iets te drinken en een heerlijk stuk gebak; zodra dit achter de kiezen zat, racete het gezelschap alle kanten op om te klimmen, te klauteren, in de zandbak te spelen, te volleyballen, te skelteren of zich uit te leven op het mega-springkussen. Het speelpark bood genoeg vertier - en beweging - voor iedereen. Toen (voornamelijk) de kids aardig uitgeteld waren, konden we genieten van een smakelijke BBQ met vis, vlees, salades en andere heerlijkheden. Vooral de handgemaakte hamburgers waren erg in trek. Met tevreden knorrende buiken was het vervolgens tijd om weer huiswaarts te keren. Op naar volgend jaar! Dank nog aan ons Sports Committee en collega Elmar de Boer voor de goede organisatie.

HS E Klimmen en klauteren.

BASF Health Campaign 2014: Healthy Back at Work

Speelpark ‘de Swaen’ bood vertier voor iedereen.

Net als voorgaande jaren organiseert BASF opnieuw een ‘global health campaign’ waarin aandacht wordt gevraagd voor een bepaald aspect van onze gezondheid. Dit jaar is het onderwerp van de campagne ‘healthy back at work’. Hoe houd je je rug gezond en sterk? Wat moet je doen en wat moet je laten?

2

Via deze campagne wordt aan alle medewerkers van Wintershall Noordzee de gelegenheid geboden vrijblijvend gebruik te maken van een spreekuur bij een fysiotherapeut, die speciaal hiervoor drie dagen langskomt in ons kantoor in Rijswijk en Den Helder. Tijdens het spreekuur kunnen klachten of blessures worden beoordeeld, maar er kan ook een kort fitprotocol worden doorlopen, waarbij gekeken wordt naar de stabiliteit van je rug, de kracht van je rug- en

beenspieren, je algemene lenigheid en of je een gezond gewicht hebt. Alles wat tijdens het spreekuur besproken wordt valt onder het beroepsgeheim en blijft dus tussen de deelnemer en de fysiotherapeut. Je kunt meedoen als je klachten hebt, maar ook voor een vrijblijvende beoordeling van de conditie van je rug. Afspraken maken kan op dinsdag 25 november (Den Helder), donderdag 27 november (Rijswijk), of dinsdag 2 december (Den Helder). Bovendien ontvangt iedereen binnenkort - als extra duwtje in de rug om je aan te melden – een cadeautje! Interesse? Meld je aan bij Joke Veenstra (joke.veenstra@wintershall. com).

Wielerklassieker 2015 op 13 juni De vorige editie van de ‘Wintershall Wielerklassieker’ is nog maar net achter de rug. Toch heeft de organisatie achter dit sportieve evenement alweer een nieuwe datum geprikt voor de volgende fietstocht: 13 juni 2015. Een hele bijzondere editie, want het is de tiende keer! Doe mee en noteer de datum vast. Meer informatie volgt later via de digitale weg. Heimwee naar de onlangs verreden editie? De foto’s staan inmiddels op intranet!

Nieuwsbrief van de Wintershall Nederland Groep – oktober 2014

Management

Robert Frimpong, nieuwe Managing Director WINZ:

‘Sterke bedrijfsresultaten en duurzame groei, dat is ons doel’ Voortdurende innovatie. Streven naar de beste, meest kosteneffectieve oplossingen. Mensen aanmoedigen om ‘out of the box’ te durven denken, op weg naar briljante ideeën. Eén ding is zeker: Robert Frimpong, sinds 1 september de nieuwe Managing Director van Wintershall Noordzee, heeft iets met technologie, innovatie en resultaten afleveren. Niet verwonderlijk, want hij was meer dan zes jaar Vice President Technology bij Wintershall in Kassel. Maar zijn blik op de wereld van olie en gas reikt veel verder dan alleen technologie. Hij is ook goed bekend met de assets (bedrijfsmiddelen) van WINZ en onze business in de Noordzee. Die kennis dankt Robert niet alleen aan zijn twaalfjarige carrière bij Wintershall, maar ook aan eerdere ervaringen, opgedaan sinds 1994 bij AMOCO UK en BP. “Ik begon daar als Petroleum Engineer in het Centrale en Zuidelijke deel van de Noordzee. AMOCO is later opgegaan in BP”, vertelt de in Londen geboren Robert. “Ik ken het gebied daarom erg goed. In deze periode werkte ik offshore op diverse platforms en had de technische verantwoordelijkheid voor een aantal assets. Maar ik ken WINZ - en het team - hoofdzakelijk uit mijn tijd bij Wintershall in Kassel. Als verantwoordelijke voor de technische divisie was ik mij zeer goed bewust van kritische zaken zoals de ontwikkeling van assets, het boeken van reserves en productiegedrag, inclusief die van WINZ. Die kennis komt mij nu goed van pas”, aldus Robert, wiens voorouderlijke roots in Ghana liggen. Londen is echter zijn geboorteplaats en studeren deed hij in dezelfde stad: “Ik heb mijn Master of Science (MSc) in Petroleum Engineering behaald aan het ‘Imperial College London University’. Mijn eerder genoemde werkervaringen omvatten niet alleen de Noordzee, maar ook het zuidelijke deel van de Kaspische Zee. Eén van de projecten (discovery en development) waaraan ik werkte was het enorme ‘Shah Deniz’ gascondensaatveld in Azerbeidzjan. In 2002 kwam ik bij Wintershall en verhuisde naar Göttingen, vlakbij Kassel. Daar werkt mijn vrouw als huisarts. Zij zorgt ook voor de twee jongste kinderen, een dochter van tien en een zoon van veertien. Onze oudste dochter is inmiddels 19 en studeert medicijnen in München.” In Kassel was Robert achtereenvolgens Senior Reservoir Engineer, daarna Head of Reservoir Engineering & Petrophysics en vervolgens eindverantwoordelijke voor Technology, met als speerpunten Subsurface disciplines

Robert Frimpong: ‘WINZ moet doorgaan met vernieuwingen en verbeteringen.’

(inclusief drilling), Research & Developent en E&P-IT. Ook als het gaat om onderhandelingen over swaps (aandelenruil) en overnames kent hij het klappen van de zweep. Zo was hij nauw betrokken bij de overname van Clyde door Wintershall: “Ook uit die periode ken ik WINZ. We hebben toen regelmatig gependeld tussen de kantoren van Clyde en het kantoor van WINZ, toen nog in de Eisenhowerlaan.” Verder speelde Robert een belangrijke rol bij de onderhandelingen inzake een aantal grote ‘asset-swaps’, inclusief die van‘Juschno Russkoje’ en het nog lopende ‘Achimov VI/V’ voor Wintershall.

De juiste focus Robert is neergestreken in het Haagse Benoordenhout: “Een geweldige stad, Den Haag. Een stad met veel diversiteit. Een mooi contrast ook tussen stad en kust en gezegend met een flink cultureel aanbod.” Maar Den Haag is natuurlijk niet de reden om te kiezen voor het directeurschap bij WINZ. “Er vinden momenteel veel veranderingen plaats”, stelt Robert. “Dat biedt ons veel kansen en uitdagingen. WINZ krijgt niet alleen twee aandeelhouders, Wintershall en Gazprom, maar wij transformeren nu ook van een bedrijf dat voornamelijk gas assets in z’n portfolio heeft naar een bedrijf met gas- én olie-developments. We moeten onze exploratie successen voortzetten om zodoende onze developments te kunnen continueren. We hebben een aantal sleutelprojecten in de Nederlandse, Engelse en Deense sectoren. Denk aan F17 chalk, Wingate en Ravn. Projecten waarin we veel ener-

gie stoppen, om ze tijdig en winstgevend te kunnen ontwikkelen. Ik wil mijn expertise graag inzetten om bij dit alles een rol te spelen en de groei van WINZ te bevorderen. En dat gaat vast lukken, want het team dat hier zit vind ik zeer gedreven en professioneel. Innovatief ook, bereid tot samenwerking om tot resulaten te komen.” Een mooi voorbeeld van innovatie is volgens Robert niet alleen de RCO in Den Helder, maar ook platform L6-B dat geïnstalleerd is: een kleine, slimme, onbemande monopaalconstructie. “Een optimale oplossing, waarmee we kosten kunnen besparen. En dat is urgenter dan ooit. We leven in een hele onzekere wereld, met gasprijzen die dit jaar beter hadden gekund. Dat zet flinke druk op onze business. Zeker als we bedenken dat een deel van de assets van WINZ al op leeftijd is en regelmatig onderhoud nodig heeft om veilig te kunnen functioneren. Gelukkig kunnen we bogen op een kostenefficiënte ontwikkeling en productie, nu is het zaak dit hoge prestatieniveau vast te houden. Het is en blijft een terugkerend aandachtspunt: hoe halen we gas en olie zo efficiënt en veilig mogelijk naar boven tegen zo laag mogelijke kosten?” Niet alleen kostenefficiënt opereren is voor hem prioriteit: “We moeten dat vooral ook veilig blijven doen, zonder enige uitzondering. Mijn andere prioriteiten? Zorgen dat we organisatorisch klaar zijn voor de toekomst. Daarbij doel ik op de transformatie naar een bedrijf met zowel gas- als olie-assets en op de veranderende zakelijke omgeving waarmee we te maken hebben. We moeten ons verzekeren van de juiste focus op die activiteiten die waarde toevoegen aan onze business-units. Met andere woorden: kritisch, maar constructief kijken waar we staan met exploratie, development, new business, production operations en financiële prestatie. Verder moeten we binnen WINZ vooral doorgaan met vernieuwingen en verbeteringen die ons op voorsprong houden. Iets waar ik alle vertrouwen in heb. WINZ was in mijn optiek altijd al een erg innovatief team.” Een bedrijf om trots op te zijn dus? “Absoluut. Zonder enige twijfel! We doen het goed in de operating benchmarks van onze industrietak en blijven onze assets verder optimaliseren. Laten we die sterke positie samen behouden, door onszelf verder te ontwikkelen en de uitdagingen te managen die voor ons liggen”, aldus Robert. En op het persoonlijke vlak? “Nou, hopelijk komt er voor mij een nieuwe taal bij: Nederlands. Ik vind dat je de taal van het land waar je verblijft tenminste een beetje moet spreken. Vloeiend ga ik waarschijnlijk niet redden, maar de basis wil ik me zeker eigen maken.”

Management Gilbert van den Brink, MD Wintershall Nederland:

‘Ik heb mijn handen meer dan vol’ Nieuw is zijn functie niet, ‘wennen’ is het volgens eigen zeggen wel. Gilbert van den Brink blijft - net als voorheen - Managing Director (MD) van Wintershall Nederland, maar heeft zijn taak als MD van Wintershall Noordzee recent overgedragen aan Robert Frimpong. “Het operationele deel komt daarmee in andere, overigens zeer deskundige handen”, aldus Gilbert. “Maar voor mij is het zeker wennen, want ik heb altijd in de operations gezeten. Om precies te zijn 29 jaar. Veel hectiek, snel problemen oplossen en je telefoon altijd onder handbereik, ook in de weekenden. Geen probleem, al is wat meer rust in het weekend ook weleens prettig.” Hoewel, rust… Gilbert heeft ook in de nieuwe constellatie zijn handen meer dan vol. Concreet betekent het dat WNTT, WIGS en WPEP (Libië, offshoredeel) onder de vleugels van WINL blijven vallen en dus onder het toeziend oog van Gilbert. Bovendien blijft WINL, als volledige dochter van WIHO, fungeren als aandeelhouder (50%) in Wintershall Noordzee. “Ik blijf dus betrokken bij WINZ, maar alleen in grote lijnen. Operationeel rapporteert Robert Frimpong direct aan ‘Kassel’, maar als aandeelhouder moet WINL natuurlijk ook de vinger

Nieuwsbrief van de Wintershall Nederland Groep – oktober 2014

aan de pols houden. Robert en ik zullen dan ook regelmatig overleg hebben. Het streven is om wekelijks even bijelkaar te zitten.” Twee MD’s, is dat een goede keuze? “Ja, het schept meer duidelijkheid vind ik. Voor de buitenwereld en voor jezelf. Mijn twee ‘petten’ uit het verleden, die van operationeel MD én die van aandeelhouder in WINL, kan soms een lastige spagaat zijn. Het is dan beter om de functies te scheiden.” Zin in de nieuwe uitdaging? “Zeker! Er is genoeg te doen binnen WINL. Klussen die vroeger wegens tijdgebrek bleven liggen, kan ik nu oppakken. Zo kan WPEP wat extra aandacht en advies goed gebruiken, want de situatie in Libië is nu behoorlijk turbulent. Verder zie ik volop kansen voor WIGS. Fiona Dewey heeft in het Rijswijkse een geweldige afdeling opgebouwd. Samen met de mensen van WIGS wil ik graag bekijken hoe we hun internationale bijdrage aan Wintershall nog verder kunnen vergroten. Daarnaast komt er natuurlijk een stevig ‘vergadercircus’ op mij af zodra de deal met Gazprom definitief beklonken is. [lacht] Mijn vrouw riep het laatst al: je krijgt het nog drukker dan voorheen.”

Gilbert tijdens een gedenkwaardig moment: het NOS Journaal interviewt hem eind 2012 over de olievondst in F17-10. (Foto: Marjan van de Koolwijk).

3

Onder neming s r aad

Dat wordt volop genieten in sfeervol Londen.

OR WINZ: nog twee plekken invullen Door de aandelenruil (swap) tussen Wintershall en Gazprom - de definitieve handtekeningen worden naar verwachting eind oktober gezet, krijgt ook de medezeggenschap organisatorisch een andere opzet. Wintershall Nederland, met Gilbert van den Brink als directeur, krijgt een kleine ondernemingsraad. Wintershall Noordzee, met Robert Frimpong als directeur, krijgt een OR met maximaal elf afgevaardigden. Zeven afgevaardigden komen uit de kiesgroep onshore, drie uit de kiesgroep offshore en de elfde uit de ondernemingsraad van WINL. De nieuwe OR van WINZ is al actief, maar nog niet op de volle sterkte van elf mensen: “Verkiezingen waren dit keer niet nodig, omdat er minder kandidaten waren dan plaatsen. Dit betekende voor WINZ dat we door konden met de z­ ittende OR-leden”, vertelt de (herkozen) OR-voorzitter Mark Ferguson.

Zoals gezegd krijgt Wintershall Nederland een kleine OR, die hooguit twee personen zal omvatten. “Daarvoor moeten in de nabije toekomst nog verkiezingen gehouden worden. En hoewel we straks twee aparte ondernemingsraden hebben, zullen we meetings zoveel mogelijk samen plannen. Wel zo praktisch.” Voor de OR van WINZ ligt er al een eerste belangrijke klus in het verschiet: het nomineren van twee kandidaten voor de Supervisory Board van het bedrijf.

Leden ondernemingsraad WINZ: Mark Ferguson (voorzitter) Joke Veenstra (secretaris) Gerben Smeijers (offshore) Danny Smits (offshore) Jeroen Kneepkens Maarten Richards (vice voorzitter) Rob Molenaar Paul Polet (offshore)

Nieuw lid offshore In de ‘nieuwe’ OR van WINZ zitten nu acht mensen, waaronder ook een échte nieuwkomer namens offshore: Paul Polet. Zijn komst brengt het aantal plaatsen ‘offshore’ nu op drie. “In totaal mag de OR van WINZ bestaan uit elf vertegenwoordigers inclusief een afgevaardigde van de WINL OR, dus we moeten nu nog twee plekken invullen”, aldus Mark. “Gegadigden zijn zeer welkom.”

Het was even puzzelen, maar ook voor de medezeggenschap is organisatorisch een goede oplossing gevonden.

Een (nieuwsgierige) bruinvis. Een fraai zeezoogdier!

Trip in recordtijd volgeboekt...

Kerstshoppen in sfeervol Londen Kerstshoppen met Wintershall was altijd al populair, maar dit jaar brak de aanmelding alle snelheidsrecords: nog geen tweeënhalf uur na de (digitale) aankondiging via e-mail zat het deelnemersveld al vol! Kortom; honderd collega’s reizen op vrijdag 12 december af naar sfeervol Londen om te gaan kerstshoppen. De Britse hoofdstad heeft alles om van deze trip een succes te maken: prachtige winkels en warenhuizen, etalages in kerstsfeer en uiteraard talloze kerstmarkten. Op vrijdagavond - om 20.00 uur, wees op tijd! - vertrekken we vanuit Rijswijk naar Hoek van Holland. Hier wacht een drijvend hotel op ons, de Stena Brittanica. Voor ons gezelschap zijn diverse (buiten)hutten beschikbaar, dus bij heldere nacht blik op zee! Vertier aan boord is er genoeg; diverse bars, restaurants en ook een bioscoop. Zaterdagochtend in alle vroegte is er aan boord een uitgebreid ontbijtbuffet en rond zeven uur arriveren we in de haven van Harwich. Per bus gaat het dan naar Londen, waar we tegen 09.00 uur aan zullen komen. En dan... Jawel, shoppingtime! Om 18.30 uur wordt het hele gezelschap weer bij de bus verwacht en rond 20.30 zijn we terug in Harwich. Hier maken we aan boord van het schip gebruik van een dinerbuffet. In de nacht varen we terug naar Hoek van Holland, aankomsttijd zo rond 07.45 uur. Veel plezier!

Nog vragen?

Victoria en Ian Todd

Organisator Elmar de Boer is bereikbaar via toestel 9580.

onderzoeken gedrag bruinvis rondom platforms en drilling rigs Liever is ze van de partij bij de verplaatsing van een rig dan dat ze vakantie viert op de Bahama’s: Dr. Victoria Todd, Managing Director Ocean Science Consulting (OSC). Samen met haar man Ian bestudeert ze sinds de afgelopen tien jaar het gedrag van de bruinvis rondom platforms en drilling rigs. Toen Wintershall een studie wilde laten uitvoeren naar het gedrag van de bruinvis werd logischerwijs Victoria benaderd, want tijdens haar academische jaren had ze het zeezoogdier al grondig bestudeerd. Het eerste onderzoek vond plaats in 2004 in het Duitse deel van de Noordzee rondom drilling rig ‘Noble Kolskaya’, toen gestationeerd bij B4-05 en B11-05. “We wilden weten of boor- en andere operationele geluiden enig effect zouden hebben op bruinvissen”, aldus Victoria.

Victoria en Ian ontwierpen een onderzoeksprotocol en maakten geluidsopnames met behulp van onderwatermicrofoons (hydrophones), verspreid aangebracht langs de zijkanten van het rig. “Dit was nog nooit eerder in de wereld gedaan”, vertelt Victoria. “Tot onze verbazing ontdekten we dat de bruinvissen zich meestal niet stoorden aan het rig. Ze leken het daar zelfs prettig te vinden.” Het onderzoeksechtpaar ontdekte dat het boorgeluid een stuk lager ligt dan het geluid dat de bruinvissen zelf maken. Victoria: “Boorgeluid zit zo rond de 5 hertz en het geluid van een bruinvis is 130 kilohertz. Ze horen het boorgeluid waarschijnlijk nauwelijks.”

rondom een rig te verzamelen”, aldus Victoria. Het is haar vurige wens de studie nog verder uit te breiden. “Dat is noodzakelijk. Vooral omdat de OSPAR Commissie, die verantwoordelijk is voor de wet- en regelgeving in de Noordzee, de wetgeving in 2017 gaat herzien.”

Deze uitkomsten vormden genoeg reden voor verder onderzoek. In de periode 2005-2006 werden de hydrophones gedurende acht maanden bevestigd aan het A6-A productieplatform. “We wilden nu ook weten of bruinvissen op een productieplatform reageren; vóór, tijdens en na de komst van een boorplatform om een nieuwe put te boren.” Bezien in het licht van het eerste onderzoek was de uitkomst niet verrassend: ze troffen meer bruinvissen rond het platform aan dan ze verwacht hadden en de dieren bleken meestal onverstoord hun gang te gaan. Dat bruinvissen ’s nachts fourageren was een andere belangrijke ontdekking.

Tijdens de onderzoeken waren Victoria en Ian regelmatig te gast op platforms of drilling rigs. “Geweldig”, vindt Victoria. “De bemanning is fantastisch. De medewerkers zijn geïnteresseerd in ons werk en geven alle steun die we nodig hebben.” Ook de verschillende ‘levens’ boeien haar: “Op de productieplatforms is het leven vriendelijker en wat minder hectisch dan op een drilling rig. De mensen zijn ontspannen en lijken meer tijd te hebben. Op een drilling rig zijn de werkwijzen wat ruiger, drukker... [lacht] Overalls blijven daar nooit lang schoon.” Ronduit fascinerend vindt ze de verplaatsing van een rig. “Dat is voor mij absoluut één van de meest favoriete jobs in de wereld.”

Uitbreiding

Moeder met kalfje.

4

Het Britse onderzoeksechtpaar Victoria en Ian Todd van OSC.

De opmerkelijke onderzoeksresultaten werden gepubliceerd in toonaangevende wetenschappelijke bladen en kregen veel aandacht in de media. In een later stadium onderzocht het tweetal nog of bruinvissen zich meer verzamelen rondom een drilling rig of juist in hun natuurlijke omgeving, de open zee. “Zoals ik al verwachtte, bleken meer dieren zich

Bruinvis is geen vis... Namen zijn soms misleidend, want de bruinvis is helemaal geen vis. Het is een zeezoogdier en behoort tot de cetacean groep. In Duitse wateren zijn bruinvissen overigens een beschermde soort.

Nieuwsbrief van de Wintershall Nederland Groep – oktober 2014

nieuwkomer

Venetiaan Gianluca Grando strijkt neer in Den Haag

‘Het fijne van mijn werk? De internationale samenwerking’ Toen Senior Geologist Gianluca Grando in augustus met zijn gezin uit Houston, Texas, in Nederland aankwam, kregen ze de schrik van hun leven: zou het weer altijd zo slecht zijn? Maar gelukkig maakte september alles goed. Zijn kinderen van 7 en 9 gaan inmiddels met plezier naar de internationale school in Den Haag, Gianluca heeft het naar zijn zin op zijn werk en zijn vrouw is druk met ontwerpen en het huishouden. Nu alleen nog een geschikte eigen woning vinden.

teruggaan naar Italië, dan zouden ze dat missen. Venetië heeft geen internationale school. En nog afgezien daarvan is het heel moeilijk om in Italië in mijn richting een baan te vinden.”

“We hebben zes jaar in Houston gewoond. Ik werkte daar voor de Braziliaanse oliefirma Petrobras, in de Golf van Mexico. Daarvoor heb ik drie jaar in Glasgow gewerkt. En als ik daar nog mijn vijf jaar in Londen bijtel, waar ik heb gestudeerd, dan ben ik alweer heel wat jaren uit Italië weg,” vertelt Gianluca. De 46-jarige Senior Geologist is Venetiaan van geboorte. Hij heeft nog steeds een huis in de lagunestad, maar hoeft voorlopig niet zo nodig naar zijn geboorteland terug. “We wilden wel dichter bij onze familie wonen. Daarom zijn we naar Europa teruggekomen. Het maakt natuurlijk wel uit of je elf uur of twee uur moet vliegen voor je in Italië bent. We hebben gekeken wat er voor mogelijkheden voor mij waren en toen kwam werken bij Wintershall als optie naar boven. Ik ben blij met mijn baan hier, want ik kan werken op mijn eigen werkterrein en me professioneel ontwikkelen.” Gianluca richt zich in Rijswijk op de offshore in Brazilië. Met zijn zes jaar ervaring bij Petrobras ligt dat natuurlijk voor de hand. Hij is inmiddels naar Zuid-Engeland geweest om daar collega’s te leren kennen die zich ook op Brazilië richten. “Dat vind ik het fijne van dit werk: internationale samenwerking. Ook het internationale milieu hier in Den Haag bevalt ons prima. De meisjes leren bijvoorbeeld kinderen uit allerlei landen kennen. Als we nu zouden

Fervent fietser

in de Dolomieten

Grootste zorg die Gianluca en zijn vrouw op dit moment hebben is het vinden van een geschikte woning. “Dat blijkt nog niet zo makkelijk. Op het ogenblik wonen we tijdelijk in Kijkduin, maar we willen liefst zo snel mogelijk een eigen huis. Als het kan in de buurt van de internationale school, dan hoeven we minder te forenzen.” Zoals veel Italianen, zeker uit het noorden van de Laars, is Gianluca een fervent fietser. Hij vindt het dan ook heel prettig dat hij hier in Nederland naar zijn werk kan fietsen en niet de auto hoeft te nemen. Maar ‘elk voordeel hep zijn nadeel’ zei Cruijff al: wat fietsen in Nederland prettig maakt - het is zo plat als een eurocent - gooit bij een andere liefhebberij van Gianluca roet in het eten. “Ik hike graag in de bergen... Dat gaat hier dus niet. Maar voor het overige zijn mijn gezin en ik hartstikke happy hier. We voelen ons hier thuis. Nu alleen nog maar een huis vinden.”

oproepje

Pens i o en

Pensionado’s: koninklijk uitje naar Het Loo

Vrijwilligerswerk? Vertel je verhaal!

Door Anton Overduin De pensionado’s van Wintershall zijn onlangs door hun vroegere werkgever opnieuw uitgenodigd voor een vorstelijk uitje, deze keer in ‘De Keizerskroon’, vlak naast paleis Het Loo in Apeldoorn. Hier werden we ‘s morgens ontvangen met koffie en gebak en welkom geheten door drie lakeien die de stemming er meteen in brachten met het liedje ‘kling klokje klingelingeling’. Verrassend genoeg viel het nog niet mee om met dit simpele versje op tijd, en in de maat, mee te zingen; daar zorgden de heren lakeien wel voor. Na dit vertier een stevige lunch, waarbij de lakeien de binnentredende gasten met luide stem aankondigden. Daarna werd het gezelschap opgesplitst in groepen. Drie groepen hadden een programma inom het paleis, inclusief high tea. Groep vier maakte met een fraaie oldtimerbus een tocht door de bosrijke omgeving van Apeldoorn, met onderweg eveneens een vorstelijke high tea. Het programma in en rond Het Loo was (ook) een schot in de roos. De groepjes konden zich vergapen aan het interieur van het paleis en konden bovendien kiezen uit een drietal opties: de expositie ‘Grace Kelly, prinses en stijlicoon’, een rondleiding door de fraaie paleistuinen of een wijnproeverij, onder leiding van een uiterst innemende - letterlijk en figuurlijk! - lange meneer.

Oefening ‘minzaam kijken’ Eén groep hees zich in een nostalgische bus voor een tour in en rond Apeldoorn, waarbij zij enthousiast werden uitge-

Het weer was fantastisch!

Gianluca Grando met zijn dochtertje Fiona

zwaaid door de ‘paleisgroep’. De inzittenden van de bus moesten, geheel volgens de etiquette-instructies van de lakeien, minzaam kijken naar het uitbundig zwaaiende volk en ‘koninklijk losjes’ vanuit de pols terugwuiven. Vooral dat minzaam kijken ging een aantal mensen wat beter af dan het losjes uit de pols zwaaien. De Loo-bezoekers gingen rond de klok van drie uur richting ‘Prins Hendrik Garage’ voor een high tea, door de lakeien overigens steevast aangeduid als ‘Hoge Thee’. Tussen de versnaperingen door, gaven de lakeien op humoristische doch leerzame wijze gelegenheid tot het stellen van vragen over de etiquette en sloten zij de thee af met een fraai gezongen liedje waarin Wintershall in het zonnetje werd gezet.

Fietsers en huifkarren Rond 19.15 uur schoven we aan voor een diner in restaurant ‘De Wilde Pieters’. Gezelligheid troef! Niet in de laatste plaats vanwege het schitterende weer, waardoor het aperitief buiten genuttigd kon worden. Na een toespraakje door Gilbert van den Brink ging het los en werd er volop gegeten, gedronken, gedanst en gefeest. Met dank aan de ruime keuze van ‘De Platenspeler’, die op verzoek muziek van de jaren dertig tot tachtig speelde. De volgende ochtend werden we na het ontbijt opgesplitst in een groep sportieve fietsers en wandelaars, die zich geen beter weer hadden kunnen wensen. Verder waren er drie door Fjorden getrokken huifkarren, aangevoerd door drie

Hobbelen in de huifkar, met uitleg over flora en

Vrijwilligerswerk is onbetaalbaar. Het is belangrijk voor anderen, voor organisaties en voor de samenleving. Je doet er iets goeds mee, ook voor jezelf. Het levert immers een schat aan nieuwe ervaringen op. De cijfers spreken boekdelen, want Nederland telt ruim 5,4 miljoen vrijwilligers. Jaarlijks draaien deze bikkels 1 miljard (!) uur aan vrijwillige klusjes en klussen. Van een uurtje in de week tot een heel weekend, van één klus tot meerdere klussen tegelijk, van eenvoudig tot moeilijk, vrijwilligerswerk is er in alle soorten en maten. Ook Wintershall telt ongetwijfeld bevlogen mensen die na werktijd vrijwilligswerk doen. De redactie van Platform tekent in de nieuwe rubriek ‘Na werktijd’ graag je verhaal op! Meteen een prima gelegenheid om jouw specifieke project of ander goed doel in het zonnetje te zetten. Tips zijn welkom via: [email protected]

nomaden. Ook hiervoor waren liefhebbers; zij kregen onderweg informatie van een natuurliefhebber over de omgeving en het wild dat zich in de buurt ophield. De fietsers (een tocht van achttien kilometer, onder begeleiding van een deskundige boswachter) hadden weinig reden tot klagen gezien het fraaie, windstille nazomerweer, ware het niet dat in deze contreien - de weg naar Hoog Soeren, de naam zegt het al - hier en daar een ietsjepietsje omhoog loopt. Een gegeven waar gelukkig wel degelijk (een beetje) over te klagen viel. En ja, dan komt het onvermijdelijke afscheid... De afsluitende lunch vond plaats in ‘De Bon Vivant’. Het afscheid van elkaar was weer roerend en velen spraken de wens uit elkaar volgend jaar hopelijk opnieuw te zien.

Prachtig prieel met het logo van Wilhelmina.

De drie ‘huislakeien’ van Wintershall.

fauna in de bossen rond Het Loo.

Nieuwsbrief van de Wintershall Nederland Groep – oktober 2014

5

expats

Een Noors avontuur voor Shirley van Kreveld-Alfane

Het veldwerkteam van Wintershall met op de achtergrond de ‘Nordenskiöld’ gletsjer. De vijfde persoon van rechts is Shirley. Voor de veiligheid is de groep vergezeld door twee ‘gunmen’ om ijsberen te verjagen. ‘Gelukkig was hun inzet niet nodig tijdens het veldwerk’, aldus Shirley. (Foto: Andreas P. Lorentzen)

Senior Geologist Shirley van Kreveld-Alfane woont en werkt sinds februari in het Noorse Stavanger. De Filipijnse kwam 28 jaar geleden naar Nederland met een jaar scholarship aan het ‘National Institute for Aerospace Survey and Earth Sciences’ in Enschede, waar ze ook haar man ontmoette. Ze promoveerde in geologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en inmiddels is ze zo’n zes jaar bij ons aan het werk.

Overdag legden we dan aan om stenen te bekijken.” Een bijzondere ervaring, vindt Shirley. “Omdat er op Spitsbergen geen bomen staan, zie je de stenen heel goed. Wij hopen daar iets te leren van de stenen die in de Barentszee onder de zeebodem zitten.”

Shirley zocht naar olie en gas in de zuidelijke Noordzee, offshore Duitsland en de Barentszee. Na bijna zes jaar Wintershall Nederland had ze wel oren naar een werkplek elders in de wereld. “Toen ik dat aangaf, werd ik voor Noorwegen benaderd. Wintershall zocht iemand met kennis van de Barentszee en kwam bij mij uit”, zo vertelt ze. In februari dit jaar vertrok Shirley voor vier jaar naar Wintershall Noorwegen in Stavanger. Daar is ze lid van het Exploratieteam dat zoekt naar olie en gas in onder andere de Noorse Barentszee. Ze werkt voornamelijk in arctisch gebied, maar is ook betrokken bij onderzoek in midden Noorwegen. “Goed voor mijn ervaring om meerdere gebieden te zien.”

Collegiaal

Expeditie Spitsbergen Op alle fronten heeft Shirley het prima naar haar zin. Zo is ze erg enthousiast over de expeditie met collega’s afgelopen augustus voor veldwerk op Spitsbergen. “Hartstikke leuk”, lacht ze. “We verbleven ’s nachts op een boot die ons van de ene naar de andere onderzoekslocatie voer. Passage in een klein bootje langs de berg ‘Midterhukfjellet’ in Svalbard na een dag veldwerk. Ze zijn op weg naar een grotere boot, die ze tijdens de nacht naar een andere locatie zal brengen. (Foto: Andreas P. Lorentzen)

In Nederland reisde de geoloog veel voor haar werk. “Ik werkte veel samen met anderen Het kantoor van Wintershall Norge in Stavanger. op verschillende locaties in meerdere landen.” In Noorwegen is ze minder onderweg. “Nu ben ik meer betrokken bij het project. Het communiceert een stuk makkelijker als je samen op dezelfde locatie bent.” Gezellig is het ook in Stavanger. “Hier zitten verschillende Wintershallers en consultants uit Nederland.” En ook Filippino’s zijn goed vertegenwoordigd. “Leuk dat ik die hier kan ontmoeten.” De uitgebreide Noorse lunch nuttigt Shirley dagelijks samen met haar collega’s in de grote bedrijfskantine. “Al om 10.45 uur”, lacht ze, “maar daar wen je aan.”

Overweldigende natuur Shirley woont alleen in Stavanger. Echtgenoot Rogier en dochter Sylvia wonen in Nederland. In het begin was het aanpassen om alles te regelen, maar inmiddels bevalt de nieuwe stek haar goed. “Comfortabel wonen hier. Heel rustig en veel natuur zoals de prachtige fjorden. Heerlijk om te wandelen. Fietsen is moeilijker, want het gaat hier nogal op en neer. Dat doe ik liever te voet.” Dat het ’s zomers in Spitsbergen 24 uur licht is, vindt ze een bijzondere ervaring. “Ik kan langer van de dag genieten en ben om 12 uur ’s nachts gewoon nog niet moe genoeg om naar bed te gaan. Anders gezegd: het geeft me energie.” Afgelopen zomer waren Rogier en Sylvia voor langere tijd in Stavanger. Ook zij genoten van de prachtige natuur. “Mijn man is nog van Oslo naar Stavanger gefietst. Hij vond het geweldig.” Ondanks alle natuurschoon mist Shirley haar familie en vrienden wel. “Ik ga regelmatig naar Nederland om ze te zien en ze komen ook hier naartoe.” Zoals ook haar moeder en zus uit de Filippijnen in juli en augustus bij haar vakantie vierden bij een ongebruikelijke 30ºC in die periode. “Dat deed mijn moeder aan de Filippijnen denken.”

Naam? Qingtao Dang Leeftijd? 35 jaar Functie? Reservoir Engineer Waar werk je? “Ik zit in de ‘modellinggroep’ en houd me hoofdzakelijk bezig met reservoir modelling. Van tijd tot tijd werk ik ook met andere collega’s aan het analyseren van data. Denk aan well test interpretation, PVT en SCAL analysis.”

Uit welk land kom je? “China. Mijn familie woont in de provincie Shandong. Dat is in het oosten van China, 500 kilometer ten zuiden van Peking.”

Waar werkte je voordat je naar Nederland kwam? “In China werkte ik bij Schlumberger, een concern dat wereldwijd actief is in de olieindustrie, gespecialiseerd op het gebied van boorgatmeting. Van tijd tot tijd werd ik uitgezonden naar de Verenigde Staten, Japan en Indonesië. Gaandeweg wilde ik meer internationale ervaring opdoen en bood Schlumberger me een plek aan in het Midden-Oosten.”

6

Het gezin Dang. Links Wintershaller Qingtao. Naast hem zijn dochter Dudu (drie jaar, met een lekker ijsje) en zijn vrouw Rui. Ze wonen in Leidschendam.

Hoe kwam je in Rijswijk terecht?

Zijn er vergelijkingen te trekken tussen Nederland en China?

“Ik wilde naar Nederland om nog meer internationale ervaring op te doen. Eerst werkte ik anderhalf jaar bij SGS Horizon. Nu zit ik al weer een jaar bij Wintershall.”

“Moeilijk. China is zo groot en kent zelf al zoveel verschillen. Ik werkte ongeveer zeven jaar in Peking, een stad met wel 25.000.000 inwoners. Zo verschrikkelijk veel groter dan bijvoorbeeld Den Haag of Amsterdam. Een vergelijking is gewoon niet mogelijk.”

Hoe bevalt je werk? “Ik heb het naar mijn zin bij Wintershall. Schlumberger en Horizon GS zijn consultantsbureaus. Wintershall doet zelf olie- en gasboringen wat me weer andere, nieuwe ervaringen oplevert. Dat is goed voor m’n verdere ontwikkeling. Verder houd ik van de internationale omgeving hier; mijn collega’s komen uit de hele wereld. Ik vind het interessant om te werken met mensen met verschillende achtergronden.”

Waar woon je? “Ik woon met mijn vrouw Rui en dochter Dudu (3) in Leidschendam.”

Hoe vind je het om in dit land te wonen? “Perfect, behalve het weer... Over het algemeen zijn we gelukkig hier. Nederland is

klein en heel goed georganiseerd. Alles gaat vanzelf. Kijk naar het openbaar vervoer bijvoorbeeld. Tram, bus, trein zijn prima geregeld. Zo ook de mogelijkheden om te fietsen. Iedereen spreekt Engels dus communiceren met anderen is gemakkelijk. Belangrijk ook voor mijn vrouw. Zij kan met Engels in het Nederlandse dagelijks leven goed uit de voeten.”

Is er ook iets dat je hier minder bevalt? “Niets slechts over Nederland. Wel mis ik mijn familie... Ik ben zo ver weg van mijn familie, ouders, grootouders. Maar dat hoort nu eenmaal bij de keuze die ik gemaakt heb. We proberen hen eenmaal per jaar in China te bezoeken.”

Wat doe je in je vrije tijd? “Voetballen! Heel fijn ter ontspanning na het werk. In China speelde ik badminton, maar sinds de geboorte van onze dochter komt dat er niet meer van. De zorg voor mijn dochter is nu wel mijn belangrijkste hobby.”

Wat zijn je toekomstplannen? “De komende vijf jaar willen we beslist hier blijven. Wintershall is een internationaal bedrijf, dus misschien zit er daarna nog een andere locatie in?”

Aan wie geef je de pen door? “Aan Aurelian Serban, Engineer, extension 3009.”

Production

Nieuwsbrief van de Wintershall Nederland Groep – oktober 2014

‘Ik had de 35 jaar graag volgemaakt’

p en s i o en

HMI’er Dirk Koolhaas met pensioen: Dirk Koolhaas, HMI op K13-A, gaat na 34 jaar in de gas- en oliebranche op de Noordzee met pensioen. Niet dat hij zo nodig hoeft. “Ik vind het jammer dat het me niet gegeven is om de 35 jaar binnen Wintershall vol te maken. Maar ik vind wel iets anders, denk ik. Want werken houd je scherp. Ik heb het altijd met enorm veel plezier gedaan!” Dirk kwam in 1980 binnen via Pennzoil. “Een enorme omschakeling. Ik kwam uit de vrij conservatief ingestelde Nederlandse koopvaardij met haar strenge hiërarchie. De HWTK had ‘meneer’ als aanspreektitel en de kapitein was ‘kapitein’.” Maar tijden veranderen: de conventionele koopvaardij maakte plaats voor moderne containerschepen. Dirk ging bij NOC in Delft werken. “Daar stond ik na een jaar ook op straat, maar de kraanschepen annex pijplegger werden verkocht aan JR mcDermott. Dat bedrijf bestaat nog steeds. De tak van de firma werd op haar beurt doorverkocht aan het Mexicaanse CMM. In die tijd heb ik in Mexico een blow-out meegemaakt, de Ixtoc 1 blow-out van PEMEX. Alles werd uit de kast gehaald, inclusief de beroemde ‘Red Adair’ met

s p o r tief

eigen luchtvloot. Na zes maanden de wells geplugd en een reliefhole geboord.”

E/I bij Pennzoil Uiteindelijk werd Dirk bij Pennzoil aangenomen als E/I. “Toenmalig Production Superintendant was Rob Bijdendijk, Jan Buijs was E/I installatieverantwoordelijke. Het was gewoon Rob en Jan, altijd. Ik had het er naar mijn zin. Ook voor het gezin was het beter: vaker thuis en meer regelmaat voor vrouw en onze oudste zoon Johan. Ik had trouwens niet kunnen denken dat ik bijna vijfendertig jaar zou blijven, want de verwachting was dat het met tien jaar wel afgelopen zou zijn met Pennzoil als operator op de Noordzee.” In die bijna 35 jaar heeft Dirk de olie- en gasbranche behoorlijk zien veranderen. “Het grote saamhorigheidsge-

Met glans van Dam tot Dam

voel van die eerste jaren is afgenomen door een andere personele samenstelling en door een veranderd sociaalmaatschappelijk klimaat. Ook zijn in die jaren de geproduceerde hoeveelheden gas en olie kleiner geworden. Door automatisering is de werkgelegenheid op zee afgenomen. Ik vind dat jammer, want onderhoudtechnisch lopen we door afgenomen betrokkenheid en besparingen verder van de kar af. Maar als bedrijf in de huidige samenstelling zijn we nog steeds booming business met grootse plannen, nieuwe technieken.” Goede herinneringen bewaart Dirk ook aan zijn twintig jaar bij de gemeentelijke vrijwillige brandweer. “De manier waarop jong en oud daar samenwerkt, heb ik altijd erg leuk gevonden. Er is natuurlijk een generatiekloof, maar dat heb ik niet zo beleefd. Alleen mijn haarkleur, ook aan boord, maakt het verschil.” Geen kat maar een pensionado in het ‘bakkie’. Dirk Koolhaas gaat na 34 jaar ‘gas en olie’ met pensioen. (Foto: F.A.J. Wijffels)

Op de loop in Nijmegen

Door Rob Molenaar

We wisten dit jaar twee prima teams op de been te brengen voor de Dam tot Damloop, ondanks de ‘concurrerende’ Vredesloop in Den Haag waar uiteraard menig collega z’n voorkeur aan gaf. Ons eerste team ging rond de klok van half elf ‘s ochtends van start. Een mooie tijd, gezien de hoge buitentemperaturen. Een unicum voor 21 september! Tijdens het laatste deel werden de drinkposten dan ook niet alleen voor de inwendige mens bezocht. Het water diende ook om het hoofd koel te houden. Dit laatste was nog Team 1, het team dat in de ochtend van start ging.

belangrijker voor het tweede team, dat later van start ging. Dit team kreeg overigens versterking van zes sportieve collega’s uit het Duitse Kassel. Voor hen een prima gelegenheid om Amsterdam eens op een hele andere manier te beleven. Beide teams hebben zich prima geweerd. Team 1 werd 32-ste van de 155 teams en Team 2 bereikte plaats 644 van de 2167 teams. Complimenten! Na afloop hebben we, met een hapje en een drankje, heerlijk op het Damrak in het zonnetje gezeten. Op naar de Zevenheuvelenloop? Team 2, het team dat het ‘s middags op een lopen zette. In dit team zaten zes sportieve collega’s uit Kassel.

De loop is vijftien kilometer lang en voert langs het mooie, heuvelige landschap ten zuiden van de Gelderse stad Nijmegen. Meegenieten? Doe dan mee aan de ‘Zevenheuvelenloop’ op zondag 16 november. “Start en finish van deze prachtige loop is vlakbij het NS-station, dus dit kan geen excuus zijn om niet mee te doen”, aldus Rob Molenaar, de man die voor Wintershall alles rond deze sportieve loop regelt. Wie graag mee wil lopen in het Nijmeegse, kan zich bij Rob melden: [email protected] (mobiel: 06-51558166) Meer weten over de loop zelf? Zie www.zevenheuvelenloop.nl voor meer informatie. Het heet niet voor niets heuvelenloop…

deel 2

Drilling for dummies: Eervolle vermelding in Top Gear? Zonder boring geen olie- of gasproductie. Reden genoeg voor een serie: drilling for dummies. We gaan stap voor stap, en zonder al te veel jargon, de diepte in met onze gids Jelle Wielenga, Senior Drilling Engineer. In deze editie deel twee: de hoofdcomponenten van een drilling rig (boorplatform). Een boorplatform bestaat uit een flinke berg onderdelen. Te veel om hier allemaal te benoemen, maar volgens Jelle is de opbouw van een drilling rig ‘heel aardig’ te omschrijven aan de hand van enkele hoofdcomponenten. “Vijf om precies te zijn. Te beginnen met de boortoren zelf, meestal ‘mast’ of ‘derrick’ genoemd. De vier andere cruciale systemen zijn het hijssysteem, het rotatiesysteem, het circulatiesysteem en het energiesysteem.” De boortoren, of derrick, steekt hoog boven het platform uit. Vanaf deze toren gaan de boorpijpen de (zee)bodem in en uit. De toren is verder nodig om verbuizingen (casings) te kunnen plaatsen. Deze sluiten het boorgat af van het omringende

gesteente en voorkomt bijvoorbeeld ook dat de put na verloop van tijd instort. Een hijssysteem (hijsblok, vergelijkbaar met een hijskraan) maakt beide operaties mogelijk. Jelle: “Het hijsvermogen verschilt sterk per drilling rig. Een standaard jack up rig, zoals de Paragon HZ1, voorheen de Noble George Sauvageau, heeft een maximaal hijsvermogen van 450.000 kilo, terwijl bijvoorbeeld de ENSCO 121 een maximaal hijsvermogen van 1.000.000 kilo aan kan. Welk drilling rig je kiest, hangt af van de klus.” Net zo onmisbaar als derrick en hijssysteem, is het rotatiesysteem; onderaan de boorstang zit immers de boorkop (beitel) die zich al draaiende een weg baant door kilometers gesteente. Voor de aandrijving – dus de draaiende beweging van boorstang en boorkop - zorgt het rotatiesysteem (boormachine). Is het boren eenmaal begonnen, dan wordt - via een gesloten circulatiesysteem - door de holle boorpijp boorvloeistof naar beneden gepompt, ook wel ‘drilling mud’ genoemd. Jelle: “Deze vloeistof houdt de druk in de put in evenwicht om een ‘blow out’ te voorkomen, zorgt voor koeling en smering van de boorkop en neemt ook boorgruis (vermalen gesteente) mee, dat bij de beitel weer omhoog gepompt wordt.” Aan boord wordt de mud gezeefd en het gesteente door geologen bekeken: komt het beeld overeen met het gesteente dat we op deze diepte verwacht hadden? De gereinigde boorvloeistof komt in

Nieuwsbrief van de Wintershall Nederland Groep – oktober 2014

een tank (mudpit) en wordt middels hogedrukpompen opnieuw het boorgat ingepompt. Al deze systemen vragen om veel energie. Een drilling rig is dan ook tegelijkertijd z’n eigen energiecentrale. Soms met imposante vermogens, zoals de ENSCO 121. Daar zorgen zes motoren, elk met een vermogen van 1500 kiloWatt, voor zoveel power dat de 121 in staat is om te boren tot maximaal tien kilometer diepte. Ter vergelijking: op jaarbasis zijn de generatoren op de 121 in staat om ongeveer 22.000 huishoudens van elektriciteit te voorzien. Tijd voor een eervolle vermelding in Top Gear!

In deel drie:

Hoe krijg je een drilling rig exact op de gewenste positie?

7

Verzuimpercentage Totaal

WINZ/WINL/WIGS

WIS

Gemidd.

Totaal 20

20

15

15

10

Verzuimduur

Meldingsfrequentie WINZ/WINL/WIGS

WIS

Totalen

Totaal

1,5

WINZ/WINL/WIGS

WIS

Gemidd.

120

1,2

1,3 1,2

0,9

0,9

10

100 80 60

0,6

6,7

40

5

0

4e kwartaal 2013

1e kwartaal 2014

2e kwartaal 2014

0

3e kwartaal 2014

w o r ks ho p

27,8

0,3

2,9 1,8

20

4e kwartaal 2013

2e kwartaal 2014

3e kwartaal 2014

8,8 4,9 4e kwartaal 2013

1e kwartaal 2014

2e kwartaal 2014

3e kwartaal 2014

Bert Romeling (RedWave) met pensioen

20

Mmm... 20 november: kookworkshop!

1e kwartaal 2014

0

15

Op 9 september dit jaar heeft Bert Romeling (RedWave) zijn carrière offshore afgesloten om te gaan genieten van zijn welverdiende pensioen. Bert werkte ruim 23 jaar voor RedWave, waarvan de laatste zes jaar als offshore painter op platform A6A van Wintershall.

10

Het is een leuke en vooral lekkere traditie: de kookworkshop van Wintershall. En ja, er staat er weer één in de planning en wel op 20 november aanstaande. Goed om je kookkunsten op een (nog) hoger peil te brengen, gezellig om dit samen met collega’s te doen. Dit keer gaan we ons verdiepen in de Russische keuken! De workshop vindt plaats bij ‘Meneerdekok’ in Rijswijk, Diepenhorstlaan 2. Aanvang: 17.30 uur, kosten 15 euro p.p. Inschrijven? Stuur dan vóór 10 november een mail (inclusief jouw keuze van het menu) naar Winz-Sports. Contributies s.v.p. indienen bij Miarka Koning, kamer 20.03 / doorkiesnummer 3060).

Zijn laatste trip offshore ging uiteraard niet onopgemerkt voorbij; de collega’s van A6A gaven Bert een fraai horloge cadeau en de helikopterpiloot draaide een extra vliegrondje boven ‘zijn’ platform. In Den Helder werd de pensionado opgewacht door zijn vrouw en Ed de Ronde - accountmanager bij RedWave - en vertegenwoordigers van ons bedrijf. Tijdens een door Wintershall georganiseerde receptie werd in stijl afscheid genomen van Bert. Als blijvende herinnering ontving hij van ons nog een ingelijste foto van platform A6A.

V.l.n.r. Henk Jan ter Stege (Wintershall), pensionado Bert Romeling en zijn vrouw Nannie, daarnaast Ed de Ronde van RedWave.

We gaan Russisch koken, maar het gebruik van (echte) kaviaar is waarschijnlijk iets te hoog gegrepen…

Platform

Corporate credit card, wel zo handig! Zeer regelmatig op reis in en buiten Nederland voor Wintershall? Dan hebben we een handige tip: maak gebruik van de eigen (BASF) corporate credit card van J.P. Morgan. Wintershall heeft deze card sinds 1 juli 2013 beschikbaar, ook in Nederland.

Colofon Platform:

Met deze kaart kunt u zakelijke betalingen doen. Aan het gebruik van deze kaart zijn voor u geen kosten verbonden. Het duurt tenminste een maand, voordat betalingen automatisch van uw bankrekening worden afgeschreven, zodat u ruim de tijd heeft om uw ‘expense statement’ in te dienen (uiteraard ondertekend en met bonnetjes). Op deze manier ontvangt u de gedeclareerde kosten van Wintershall terug, voordat ze door J.P. Morgan worden geïnd. Meer informatie over deze credit card? Kijk op de HR pagina van intranet onder ‘Corporate Credit Card’. Of neem contact op met de HR-afdeling.

Nieuwsbrief van de Wintershall Nederland Groep Verschijning: vijf keer per jaar Redactieleden: Hans Maartense, Alexander Copier, Gert-Jan Kazimier, Diana Windsant, Lynne Roukema, Susan Bilars (a.i.)

Personalia 2014

en Ilma van Leeuwen Redactie-adres: Wintershall Noordzee

In dienst

Uit dienst

Getrouwd

1 augustus Christian Allerstorfer Drilling Engineer 1 augustus Hermann Ubbenjans Department Head Operations 1 augustus Mohamed Ashtiwi Geologist 1 augustus Roman Ishmuratov Reservoir Engineer 11 augustus Gianluca Grando Geologist WIGS 1 september Robert Frimpong Managing Director 15 september Richard Maertens Buyer 1 oktober Vladimir Smirnov Geologist 1 oktober Barry Dros Senior Reservoir Engineer 1 july 1 oktober

(t.a.v. Redactie Platform) Postbus 1011 1011 CA Rijswijk Mailadres: [email protected] Teksten Platform: Y-Press B.V. (David Neuteboom, Lilian Rippe, Pieter Lamberts) i.s.m. de redactieleden van Platform

Dirk Radies Brigitta van der Meij

Foto’s / illustraties: WINZ, WIHO, Ocean Science Consulting

22 juli Jan Agthoven en Adriaantje Touw 16 augustus Crissy Burgemeestre en Arnout Schennink 12 september Roman en Maria Ishmuratov

(OSC), Free Pictures.com, Andreas Lorentzen, Elmar de Boer, Loesje, Maureen Banks, Marie Scholten-Ferwerda, Marjan van de Koolwijk, Canon Studio, e.a.

Geboren

3 juli 29 augustus 30 augustus

Nicolai Amber Norah Aron

zoon van Julia en Christoph Boermann dochter van Jorien Schaaf en Jurgen Beerens zoon van Ferdinand en Rianne Eikelenboom

Vormgeving en druk Platform: Canon Studio Arnhem (Peter van der Graaf)

Jubilea

Delegatie/oveplaatsing binnen Wintershall

8

21 juli Ronald Laarhoven 22 augustus Patty van Coevorden-Polstra 1 oktober Martin Bruin

10 jaar 20 jaar 35 jaar

31 oktober 31 oktober

van WINZ naar WINO van WINZ naar WIDE

Maik Teichmueller Frederic von Guilleaume

Nieuwsbrief van de Wintershall Nederland Groep – oktober 2014

Platform – no. 37, October 2014 Wintershall’s Family Day After skipping a year, our Sports Committee organised a superb Wintershall Family Day, which was held on 31st August. It was a wonderful day with activity and relaxation. This time the venue was ‘Speelpark de Swaen' in Langedijk with entertainment for young and old. There were plenty of activities with lots of exercise. Just like this 'somersault in action' by Tjerk Spruit, son of Wintershaller Bastiaan Spruit. Besides the magnificent somersault, we also really liked the photo that included the young athlete’s shadow on the (mega-sized) jumping castle. Read more about the Family Day on page 2. Chalk F17 Development: ‘Elimination race' for the best development plan The F17-10 oil discovery at the end of 2012 certainly resulted in plenty of media attention. Rightly so, because it was a very special find. Both in terms of size, estimates are for a potential at least 30 million barrels of recoverable oil and possibly more, as well as the oil being found in the chalk reservoir. Indeed exceptional as until now there has been only one producing field in this category - the Hanzeveld – in the Dutch part of the North Sea. After the discovery in F17-10 the media quietened down but internally, certainly not! Numerous specialists are working feverishly on the exploration potential and possibilities of the Chalk F17 Development. They are jointly working on the best development plan. On paper – through numerous feasibility studies - and, in practice, through additional exploratory drilling. "An exciting ‘elimination’ race en route to the most optimal development plan,” is how Dolf Reddingius describes the F17 Chalk Development. Dolf coordinates all studies, evaluations and conclusions with respect to the development on behalf of the Development department. Find some oil and then ‘get on with it’? "If only it was that simple", says Dolf, who was formerly a Production Technologist. "The complexity of the reservoir, the oil properties and the enormous investments involved in the F17 development require a combination of additional boreholes and a large number of feasibility studies, before a development plan is finally realised. Consider it to be like an elimination race - as time progresses concepts are eliminated. Ultimately, we want the best options to remain and then select best one from those. F17 Chalk is an interesting and promising development but also very complex in terms of decision-making. The feasibility studies that we are conducting now and the additional boreholes being drilled must minimise the uncertainties as much as possible and reduce the choices to a few scenarios. The choices we make will then ultimately be laid out in a development plan next year. Whether we proceed according to this plan - and if we will proceed at all – is up to 'Kassel' and our partners: GDF Suez, Taqa, Rosewood and EBN. In the most optimistic scenario we would expect to produce oil somewhere between 2018 and 2020. The expectations remain very high”, stresses Dolf. Photo: Drilling rig ‘Energy Endeavour’ (depicted here in an archive photo) recently drilled the F17-2 exploration well.

Continued on p.2 From the editorial desk Panta Rei: ‘everything flows, everything constantly changes’. This captures Heraclitus’ philosophy in two words. Within our company ‘everything flows’ too. Thus, our organisation is getting ready to continue as a company with two shareholders, Wintershall and Gazprom. That brings changes with it. Two Managing Directors will now hold the ship on course. Gilbert van den Brink is responsible for WINL and Robert Frimpong, until recently Vice President Technology in Kassel, will manage WINZ. Read more about Robert on p.3 of this edition. Panta Rei is also applicable to the OR - the recent changes are given on page 4. 1

Everything flows - within WINZ literally, in the form of gas and oil. Most likely - even more oil than in the past - thanks to the oil discovery in F17-10. We are currently working on the exploration potential and possibilities of the 'F17 Chalk Development'. More Panta Rei, as through this we are transforming a company with mainly gas in its portfolio to a company with gas and oil. As far as I am concerned - ‘Let it flow!’ Hans Maartense P.2 Continued from p.1 ‘Chalk F17 Development' The additional exploratory drilling in the area is not only to gather more information about the subsurface. Dolf: "The collection of more data is of course also important. The more you know, the fewer uncertainties. Through the boreholes we also hope to reach an even greater volume of oil. After all, you only extract a limited percentage out of the ground. If you manage to extract 30 percent, you are doing extremely well. The average recovery factor is often much lower. Extra volume is therefore very welcome. Besides F17-10, the original discovery well at a depth of about 1300 metres, we have also drilled F17-2, an exploration well. Earlier we drilled F17-11. That was an appraisal well. The results are currently being analysed. The first indications are encouraging. The details are, however, confidential. Incidentally, both F17-11 and F17-12 were drilled by drilling rig ‘Energy Endeavour', contracted from Northern Offshore. At this early stage I don’t have any results from the F17-12 yet." Which feasibility studies are currently running? "Quite a few," says Dolf. "There are so many questions to answer. Technically, for example: What type of platform do we want to use? For example, is a floating production system a possibility, or perhaps a fixed platform? Will one platform be enough or will we need two or more? Where will we place them? Et cetera, et cetera. Incidentally, Suzan de Haan from Construction coordinates the surface studies. In addition, there are studies in the field of reservoir engineering and modelling, economics - all options must be calculated by Finance - and in chemical production, which is performed in part by third parties. These are just some examples because in actual fact all of the departments are involved in F17 Chalk. WIHO also supports a number of studies, as well as several external specialists." Is it nice to work with so many disciplines to come up with a (good) development plan? "Absolutely. And it's totally different than the development of a gas field. For oil, besides Kotter and Logger, WINZ is a bit less conversant than for gas. But that makes it more interesting and challenging,” Dolf says with enthusiasm. "An oilfield requires a very different development plan than a gas field." Equally challenging is the rock that we are dealing with here. Dolf: "The chalk, comparable to the famous chalk cliffs in Calais, is a 'difficult' rock when it comes to predicting its permeability for oil and gas. That can vary strongly in places, sometimes even within a few hundred metres... This complexity also means that we must do our 'homework' thoroughly in order to come up with a sound development plan. Not an easy task, an incredible amount of information is being collected, nevertheless it is a great challenge." Photo: This is what it's all about: Oil, produced during the F17-10 production test.

NEWS IN BRIEF Day spent bobbing along... Sailing on a beautiful late summer’s day in September. Colleagues of the P4-cluster could not have asked for better weather during their outing on 18th September. Ger Sangers, Operator 2

Mechanic L8P4, had arranged four sailboats and a motorboat for the team to spend a day on the water. The fifteen men kicked-off in the morning with coffee and cake and then rigged the boats for their trip on the Sneekermeer. "Every sailboat had an experienced sailor at the helm," says organiser Ger. "The men who were not partial to sailing were in the motor boat." During the water adventure the men moored at a terrace for a quite a while in order to take care of the ‘inner’ man. This was continued at the evening BBQ. At the BBQ colleague Lieuwe Damminga, who recently retired, was overloaded with kind words and nice gifts. The crew amused themselves until the late hours and retired to their beds at “Het Toppunt’, contented. Ger: "It was a great success. We had sunshine and a reasonable breeze for sailing at times. It was also nice to combine a company outing with Lieuwe’s retirement. I never expected such good weather at the end of September." Photo: The crew during the company outing. Photo: A nice farewell for Lieuwe Damminga too, who recently retired.

Family Day WINZ: Plenty of entertainment and exercise After skipping a year, a WINZ Family Day was held this year once again. A very successful day, especially as the weather was also good! At 2pm the first families trickled in to enjoy the wonderful weather and the big playground of 'de Swaen' in Langedijk - this year’s venue. Upon arrival people were treated with a drink and a delicious piece of cake. Following this, the guests raced in all directions to go climbing, clambering, playing in the sandbox, to play volleyball, go-karting or go ape on the mega-sized jumping castle. The playground offered plenty of entertainment - and movement - for everyone. When (mostly) children were quite exhausted, we all enjoyed a wonderful BBQ with fish, meat, salads and other treats. Especially the homemade hamburgers were very popular. With bellies filled, it was then time to go home again. On to next year! A big THANKS to the Sports Committee and colleague Elmar de Boer for arranging this event so superbly. Photo: Climbing and clambering. ‘Speelpark de Swaen' offered entertainment for all.

HSE BASF Health Campaign 2014: Healthy Back at Work Just like previous years, BASF will once again organise a global health campaign in which attention is drawn to a particular aspect of our health. This year the theme of the campaign is ‘Healthy back at work'. How do you keep your back healthy and strong? What to do and what not to do? As part of this campaign all employees of Wintershall Noordzee will have the opportunity to (voluntarily) attend a consultation with a physiotherapist. The physiotherapist will be at our offices in Rijswijk and Den Helder on three days. During the consultation, physical ailments or injuries will be assessed. In addition a short exercise protocol can be done to look at the stability of your back, the strength of your back and leg muscles, your general agility and your weight. Naturally everything that is discussed during consultation is confidential between the participant and the physiotherapist. You can make use of this opportunity if you have (back) problems but also for a free assessment of the condition of your back. Appointments can be made on Tuesday 25th November (Den Helder), Thursday 27th November (Rijswijk), or Tuesday 2nd December (Den Helder). Moreover, everyone will soon receive a little gift - as an extra ‘boost to your back’ to participate! Interested? Then sign up via Joke Veenstra ([email protected]). 3

Wielerklassieker (‘classic’ cycling race’) on 13th June 2015 The previous ‘Wintershall Wielerklassieker’ is just behind us but already the organising committee of this sporting event has set a date for the next cycle tour: 13th June 2015. A very special one as it will be the tenth time that it is being held! Participate and make a note of this date. More information will follow digitally. Wistful for the recently held event? The photos are now on the intranet! p.3 MANAGEMENT Robert Frimpong, new Managing Director WINZ: 'Strong business delivery and sustainable growth - that is our goal’ “Continuous innovation; strive for the best; most cost-effective solutions; encourage people to think ‘out of the box’ en route to brilliant ideas”. One thing is certain: Robert Frimpong, who became the new Managing Director of Wintershall Noordzee on 1st September, has a ‘thing’ for delivering results, technology and innovation. Not surprising, as he was the Vice President Technology at Wintershall in Kassel for more than six years. However, his view of the oil and gas world reaches far beyond technology; he is also well acquainted with the WINZ’s assets and our business in the North Sea. This knowledge Robert owes, not only to his twelve-year career with Wintershall, but also from previous experience he gained working for Amoco UK and BP from 1994 onwards. "I started as a Petroleum Engineer in the Central and Southern North Sea for Amoco, which later merged with BP," says Robert who was born in London. "I therefore know the region very well. In this period, I worked offshore on various platforms and had technical responsibility for a number of assets. But I know WINZ and the WINZ team mainly from my time at Wintershall in Kassel. Having been responsible for the Technology division, I am keenly aware of the critical issues such as asset development, reserves maturation and field performance, including those of WINZ. That knowledge is a great help to me now," said Robert, whose ancestral roots are in Ghana. London is, however, his birthplace and where he studied: "I obtained my Master of Science (MSc) Petroleum Engineering from Imperial College, London University. My early experience included not only to the North Sea, but also to the southern part of the Caspian Sea. One of the projects I worked on was the Shah Deniz giant gas-condensate field discovery and development in Azerbaijan. In 2002 I joined Wintershall and moved to the city of Göttingen (near Kassel) where my wife is a general practitioner and also takes care of our two youngest children: a daughter of ten and a son of fourteen. Our oldest daughter is now nineteen and is studying Medicine in Munich." In Kassel Robert was successively Senior Reservoir Engineer, then Head of Reservoir Engineering and Petrophysics and ultimately had overall responsibility for Technology, with primary responsibilities for the Subsurface disciplines (including drilling), Research & Development and E&P-IT. He is certainly no stranger to negotiating swaps (share exchanges) and acquisitions, having been involved in Clyde’s acquisition by Wintershall: “where we regularly shuttled between the offices of Clyde and of WINZ, which was then still in the Eisenhowerlaan." Robert also played a leading role in the negotiation of a number of major asset swaps including ‘Juschno Russkoje’ and the ongoing Achimov VI/V for Wintershall. Robert has settled in Benoordenhout, The Hague: "It's is a great city with a lot of diversity, providing accessible contrast between city and coast and blessed with a broad array of cultural offerings.” Nevertheless, The Hague is obviously not the reason for choosing the directorship at WINZ. “There are currently a lot of changes taking place, hence challenges and opportunities for us”, says Robert. “Not only will WINZ be having two shareholders, Wintershall and Gazprom, but 4

we will also transform the company from one with a portfolio of mainly gas assets to one with gas and oil developments. We need to continue delivering exploration success in order to continuously feed our development pipeline. We have a number of key challenging projects in the Dutch, UK and Danish sectors, such as F17 chalk, Wingate and Ravn projects, that we currently put a lot of effort into to ensure a timely and profitable development. I would like to use my expertise to play a role in this transformation and foster the growth of WINZ. This is something that we will certainly achieve because I find that the team here is very passionate, professional, innovative and willing to collaborate to deliver results. A good example is not only the RCO in Den Helder but also the platform L6-B that is currently being installed: a small smart, unmanned monopile construction. An optimal solution with which we can cut costs - and that is now more critical than ever. We live in an uncertain world, with gas prices that have not been all that favourable this year. That puts considerable pressure on our business, especially if we consider that a portion of WINZ’s assets are already quite mature and require regular maintenance to keep them running safely. Fortunately we have a good solid track record of cost efficient development and production; however it is now essential to maintain this high performance level. This will always be a recurring issue: how do we safely extract gas and oil as efficiently as possible at the lowest possible cost?” A cost-efficient operation is not Robert’s only priority: “We must especially continue to do all we do safely, without exception. My other priorities? To ensure that we are organisationally ready for the future, by which I refer to the transformation into a company with gas as well as oil assets and the changing business environment we face. We must ensure that we maintain the proper focus on the core value creating activities within our business units. In other words, critically but constructively reviewing where we stand with exploration, development, new business, production operations and financial performance. Furthermore, in WINZ we should continue with innovations and improvements that bring the most optimal economic solutions and keeps us ahead of the curve. That is something I am very confident about and in my view WINZ has always been a very innovative team.” A company to be proud of then? "Absolutely, without a doubt! We are doing well in the operating benchmarks of our industry and continue to optimise our assets. Together, let us maintain this strong position by developing ourselves further to overcome the challenges that lie ahead of us,” says Robert. And on the personal side? “Well, hopefully I will add a new language: Dutch. I feel that you should at least be able to speak a bit of the language of the country that you are living in. I don’t expect to be fluent but I hope to at least master some of the conversational basics.” Photo: Robert Frimpong: ‘WINZ must continue with innovations and improvements’

MANAGEMENT Gilbert van den Brink, MD Wintershall Netherlands: ‘I have my hands pretty full' He is not new to the position but nevertheless it does take a bit of getting used to. Gilbert van den Brink continues - as before – to be Managing Director (MD) of Wintershall Nederland, but he recently transferred his role as MD of Wintershall Noordzee to Robert Frimpong. "The operational part thus has been handed over to other hands - very capable hands by the way," according to Gilbert. "But for me it's definitely something I need to get used to because I've always been in operations. To be precise, 29 years. Very hectic, solving problems quickly, and being contactable at all times – even on weekends. Not a problem, although sometimes having a quiet weekend sometimes is also very nice."

5

Although… not by any means really ‘quiet’... in the new constellation Gilbert also has his hands pretty full. In concrete terms, it means that WNTT, WIGS and WPEP (Libya, offshore part) remain under WINL - and thus under Gilbert’s watchful eye. Moreover WINL, as a full subsidiary of WIHO, acts as a shareholder (50%) in Wintershall Noordzee. "I therefore remain involved in WINZ, but only in general terms. Operationally, Robert Frimpong reports directly to 'Kassel' but, as a shareholder, WINL needs to keep a finger on the pulse. Robert and I will therefore have regular consultations. The aim is to get together weekly." Two MD’s, is that a good idea? "Yes, I believe that it creates more clarity - to the outside world and to oneself. The two 'hats' I wore in the past, operational MD and WINL shareholder was a difficult combination at times. Therefore, it is better to separate the functions." Up for a new challenge? "Sure! There is plenty to do within WINL. I can now work on projects that used to lie on the shelf due to lack of time. Thus WPEP can do with some extra attention and advice as the situation in Libya is quite turbulent. I also see plenty of opportunities for WIGS. Fiona Dewey has built a great department in Rijswijk. Together with the WIGS people I would like to see how we enhance their international contribution to Wintershall further. In addition, there will be plenty of meetings for me to attend as soon as the deal with Gazprom is finally settled. [laughs] My wife warned me recently: you will be even busier than before." Photo: Gilbert during a memorable moment: the NOS News interviewed him late in 2012 on the oil discovery in F1710. (Photo: Marjan the Koolwijk).

p.4 Workers Council (OR) Workers Council (OR) WINZ: two vacancies Due to the share swap between Wintershall and Gazprom – the final documents are expected to be signed at the end of October – the advisory role of the OR will also be organised differently. Wintershall Nederland, with Gilbert van den Brink as Director, will get a small OR. Wintershall Noordzee, with Robert Frimpong as Director, will have an OR with up to eleven delegates. Seven delegates will be from the onshore constituency, three from the offshore constituency and the eleventh will come form the WINL OR. The new WINZ OR is already operational but not yet at full strength of eleven people: "Elections were not required this time because there were fewer candidates than positions. For WINZ that meant that we could continue with the current OR members," says the (re-elected) OR president Mark Ferguson. New offshore member The 'new' OR of WINZ now has eight people, including a newcomer representing offshore: Paul Polet. His appointment brings the number of offshore positions to three. "The WINZ OR can consist of a up to eleven representatives, including a representative from the WINL OR, so we still need to fill two positions," says Mark. "Candidates are very welcome." As mentioned, Wintershall Nederland will have a small OR, with a maximum of two people. "Elections will have to be held for that in the near future. Although we will have two separate OR’s, we will try to hold the meetings together. That would be the most practical." For the WINZ OR there is currently already an important task in the offing: to nominate two candidates for the Supervisory Board of the Company. Members WINZ OR: Mark Ferguson (Chairman) Joke Veenstra (secretary) Gerben Smeijers (offshore) Danny Smits (offshore) Jeroen Kneepkens Maarten Richards (Vice Chairman) Rob Molenaar 6

Paul Polet (offshore) Trip fully booked in record time... Christmas Shopping in London Wintershall’s Christmas Shopping trips have always been popular, but this year it was fully booked in record time: within two and a half hours after the (digital) announcement via e-mail. One hundred colleagues will travel on Friday 12th December to London to go Christmas shopping. The British capital has everything needed for a successful trip: beautiful shops and department stores, shop windows with Christmas displays and of course numerous Christmas markets. On Friday at 20h00 (be on time!) we will depart from Rijswijk for Hoek van Holland. Here a ‘floating hotel’ awaits us, the Stena Britannica. A number of (outside) cabins have been booked for our group, so on a clear night there will be a view of the sea! There is plenty of entertainment on board; several bars, restaurants and a cinema. A breakfast buffet wll be available on board early on Saturday morning and at about seven am we will arrive in the port of Harwich. From there we will be taken to London by bus, where we are expect to arrive at about 9:00 am. And then... Yes, shopping time! All need to be back at the bus at 18h30 and we expect to be back in Harwich at about 20h30. We will then board the ship and enjoy a dinner buffet. We will be sailing through the night back to Hoek van Holland with arrival at around 7:45 am. Have fun! Any questions? Elmar de Boer, the organiser, can be reached by phone on ext. 9580. Victoria and Ian Todd study porpoise behaviour Photo: an inquisitive porpoise. A beautiful marine mammal.

She would rather be involved in a rig move than go on holiday to the Bahamas: Dr. Victoria Todd, Managing Director of Ocean Science Consulting (OSC). Together with her husband Ian, over the last decade, they have studied porpoise behaviour around platforms and drilling rigs. When Wintershall wanted a study of porpoise behaviour conducted, it was only natural that they approached Victoria, as during her years in academia she had already studied the marine mammal extensively. The first study took place back in 2004 in the German part of North Sea around the Noble Kolskaya drilling rig stationed at B4-05 and B11-05. "We wanted to know if there were any effects of drilling and operational sounds on porpoises," says Victoria. Victoria and Ian designed a research protocol and made sound recordings with underwater microphones (hydrophones) deployed from the rig’s sides. "This had never been done anywhere in the world before," stated Victoria. "To our surprise we discovered that porpoises were mostly not bothered by the rig. In fact, they seemed to like being there.” The research couple discovered that drilling noise were much lower than sounds produced by porpoises themselves. "Drilling noise is about 5 hertz and the sound of a porpoise 130 kilohertz. They probably hardly hear drilling sounds." The findings were a good incentive for further investigation. In 2005-6, hydrophones were then attached to the A6-A production platform for eight months. "We now also wanted to know whether porpoises responded to a production platform - before, during and after a rig attached to drill a new well" Unperturbed Unsurprisingly, Victoria and Ian found more porpoises around the platform than they expected. "The animals were mostly unperturbed." Another important discovery was that animals foraged at night. 7

Media attention The remarkable research results were published in leading scientific journals and received a lot of media attention. At a later stage, the pair investigated whether more porpoises congregated around a drilling rig than in their natural environment: the open sea. "As I expected, more animals gathered around the rig than in the open sea," says Victoria. It is her fervent wish to expand the study further. "It is vital. Especially since the OSPAR Commission, that is responsible for the laws and regulations in the North Sea, will be revising the legislation in 2017.” During the studies, Victoria and Ian regularly stayed as guests on platforms or drilling rigs. "Wonderful," laughs Victoria. "The crew is fantastic. The personnel are interested in our work and give us all the support we need." She also finds the different ‘lives’ fascinating. "On the platforms, life is affable and less hectic than on a drilling rig. The people are relaxed and seem to have more time. On a drilling rig, routines are rougher and busier… and coveralls don’t stay clean for long”. " She is especially fascinated by rigs being moved. “That to me is absolutely one of my most favourite jobs in the world..." Photo: The British husband and wife team: Victoria en Ian Todd of OSC.

Contrary to what some people think, a porpoise is not a fish. It is a marine mammal and belongs to the cetacean group. Incidentally, in German waters porpoises are a protected species. p.5 NEWCOMER Venetian Gianluca Grando in The Hague ‘The great thing about my job? The international cooperation' When Senior Geologist Gianluca Grando arrived in the Netherlands with his family from Houston Texas in August, they were rather perturbed: would the weather always be this bad? But fortunately September was a great month weather-wise. His children aged 7 and 9 are now happily attending the international school in The Hague, Gianluca is enjoying his work and his wife is busy designing and with housekeeping. All they need to do now is to find a suitable home. "We lived in Houston for six years. I worked there for the Brazilian oil company Petrobras in the Gulf of Mexico. Prior to that I worked in Glasgow for three years. If I add to that the five years I spent in London, where I studied, it amounts to quite a few years that I have been out of Italy," says Gianluca. The 46-year-old Senior Geologist was born in Venice. He still has a house in there but does not really feel the need to go back to his homeland at this time. "We wanted to live closer to our family. That's why we came back to Europe. It does, of course, make quite a difference whether you have an eleven- or two-hour flight to Italy. We looked at opportunities for me and then came across Wintershall. I am happy with my job because I can work in my own field of expertise and develop professionally." In Rijswijk, Gianluca focuses on the offshore business in Brazil. With six years' experience at Petrobras it was a natural choice. He has now also been to Southern England to getting to know colleagues located there who also focuses on Brazil. "That is the great thing about this work: the international cooperation. The international environment here in The Hague suits us fine. The girls, for example, get to know children from many different countries. If we were to go back to Italy we would miss that. Venice has no international school. And apart from that it is very difficult to find a job in my field in Italy." Avid cyclist The biggest concern Gianluca and his wife have at the moment is to find a suitable home. "That is not so easy. At the moment we are temporarily living in Kijkduin but we would prefer to have our 8

own home as soon as possible. Our preference is to be near the international school which would mean less commuting." Like many Italians, especially from northern ‘boot’, Gianluca is an avid cyclist. He likes it that he can cycle to work in the Netherlands and does not need to use his car. But ‘every advantage has a disadvantage’, cycling in the Netherlands is nice as it's flat but that throws a spanner in the wheel for Gianluca’s other hobby. "I like to hike in the mountains... not an option here. But for the rest, my family and I very happy here. We feel at home. Now if we could only find a home…" Photo: Gianluca with his daughter Fiona in the Dolomites

Pensioners: Royal trip to palace ‘Het Loo’ The Wintershall pensioners were recently invited by their former employer to a royal outing, this time to ‘De Keizerskroon’, next to palace ‘Het Loo’ in Apeldoorn. In the morning we were given coffee and cake and welcomed by three footmen who set the right tone by singing ‘kling klokje klingelingeling’. Surprisingly, it was not so easy for all to sing the little ditty together and in time; fortunately the footmen helped us along. After the entertainment we had a hearty lunch whereby the footmen loudly announced the arrival of the incoming guests. The group was then split into separate groups. Three groups followed a program around the palace, including a high tea. Group four made a trip in a beautiful vintage bus tour through the forested area of Apeldoorn, with a stop en route for a sumptuous high tea. The program around Het Loo was (also) a hit. The groups were able to marvel at the interior of the palace and also choose from three options: the exhibition ‘Grace Kelly, princess and style icon’, a tour of the beautiful palace gardens or a wine tasting, hosted by a highly engaging gentleman. Exercise in giving a 'condescending' look One group boarded a vintage bus for a tour around Apeldoorn, and were enthusiastically waved to by the ‘Palace Group’. The occupants of the bus had to look condescendingly at the exuberantly waving people and wave back with a wrist action, as instructed by the footmen in accordance with royal etiquette. Especially the condescending look was something a number of people were better at than waving casually from the wrist. ‘De Loo’ palace visitors made their way to the 'Prins Hendrik Garage' at 3pm for a high tea. During the refreshments the footmen answered questions on etiquette in a humorous but instructive manner. The footmen concluded the high tea with a song. Cyclists and wagons Around 19h15 we went for dinner at the 'De Wilde Pieters' restaurant. Absolutely fabulous! Not in the least because of the fantastic weather which made it possible to have the appetizer outdoors. After a speech by Gilbert van den Brink it was time to ‘let our hair down’ and enjoy the food, drink, dancing and partying. ‘De Platenspeler’ DJ was great and provide music on request from the thirties to the eighties. The next morning after breakfast we split into a group of energetic cyclists and a group of hikers. We could not have wished for better weather. There were also three horse-dawn wagons and this too could count on plenty of enthusiasts. En route information was given by a nature-lover on the environment and wildlife in the area. The cyclists (on an eighteen kilometre tour, accompanied by an expert ranger) had a super time with beautiful, windless summer weather. Sometimes the going was a bit tougher as the terrain was not always flat. At the end we had the inevitable goodbyes... The concluding lunch was at "De Bon Vivant" restaurant. The farewells were once again quite emotional and many expressed the hope to see each other again next year. An Appeal: Doing volunteer work? Share your story! 9

Volunteering is invaluable. It is important for others, for organisations and for society as a whole. You are doing something good, for yourself too. After all it provides you with a wealth of new experiences. The statistics say it all, the Netherlands has more than 5.4 million volunteers. Annually these die-hards work 1 billion (!) hours on voluntary chores and other tasks. An hour per week to a whole weekend, from one job to multiple jobs simultaneously, from easy to hard, volunteering comes in all shapes and sizes. Within Wintershall there are undoubtedly people who do volunteer work in their free time too. The Platform editorial staff would really like to tell your story in a new article called 'After Work'. This is also a great opportunity to put your project or other charity work in the limelight. Stories are welcome via: [email protected] p.6 EXPATS A Norwegian adventure for Shirley van Kreveld-Alfane Photo: The Wintershall fieldwork team with the 'Nordenskiöld' glacier in the background. The fifth person from the right is Shirley. For safety, the group was accompanied by two ‘gunmen’ who were there to ward off any polar bears. “Fortunately their services were not required during the fieldwork," says Shirley. (Photo: Andreas P. Lorentzen)

Senior Geologist Shirley van Kreveld-Alfane has lived and worked in Stavanger, Norway since February. The Filipino came to the Netherlands 28 years ago on a year’s scholarship at the ‘National Institute for Aerospace Survey and Earth Sciences' in Enschede, where she also met her husband. She obtained her PhD in Geology at the Vrije Universiteit in Amsterdam and has now been working for us for about six years. Shirley has explored for oil and gas in the southern part of the North Sea, offshore in Germany and the Barents Sea. After almost six years with Wintershall Nederland she was for a challenge elsewhere in the world. "When I made this known, I was approached for Norway. Wintershall was looking for someone with knowledge of the Barents Sea and thus came to me," she says. In February this year, Shirley left for a four-year stint to Wintershall Norway in Stavanger. There she is a member of the Exploration Team that is exploring for gas and oil in the Norwegian Barents Sea, among other places. She works primarily in the Arctic region but is also involved in exploration in central Norway. "It is good for my experience to see various areas." Spitsbergen expedition Shirley is enjoying herself on all fronts. She was very excited about the fieldwork expedition on the Spitsbergen with colleagues last August. "Tremendous," she laughs. "We spent nights on a boat that sailed us from one exploration location to the next. During the day we moored to explore the stones." A special experience, according to Shirley. "Because there are no trees on the Spitsbergen you can see the stones very well. Through our investigations we hope to learn something about the stones beneath the seabed in the Barents Sea." Collegial In the Netherlands, the geologist travelled a lot for her work. "I worked a lot with various people at different locations in several countries." In Norway, she travels less. "Now I'm more involved in the project. Communication is a lot easier when you are together in the same location." There is a nice atmosphere in Stavanger. "There are several Wintershallers and consultants from the Netherlands." Filipinos are well represented too. "Nice that I can meet them here." Shirley also joins her colleagues daily for an extensive Norwegian lunch in the large canteen. "It already starts at 10h45," she laughs, "but you get used to it." Incredible natural beauty Shirley lives alone in Stavanger. Her husband Rogier and daughter Sylvia live in the Netherlands. In the beginning it required a lot of adaptation to get organised but now she is enjoying her new 10

post. "It’s very comfortable living here. Very quiet and lots of natural beauty such as the impressive fjords. Lovely to go for walks. Cycling is more difficult because it is quite a lot of uphill and downhill. I prefer to walk." She found it quite special that in the summer the it does not get dark. "I can enjoy the day longer and at 12 midnight I am not yet tired enough to go to bed. In other words, it energises me." Last summer Rogier and Sylvia stayed with her in Stavanger for an extended period. They also enjoyed the beautiful nature. "My husband cycled from Oslo to Stavanger. He loved it." Despite all the natural beauty Shirley misses her family and friends. "I regularly go to the Netherlands to see them and they come here." Her mother and sister from the Philippines spent July and August with her. At the time it was an unusual 30ºC . "My mother said that it was not unlike Philippines." Photo: Passage in a small boat along the mountain 'Midterhukfjellet' in Svalbard after a day of fieldwork. They are en route to a bigger boat that will take them to another location during the night. (Photo: Andreas P. Lorentzen) Photo: The office of Wintershall Norge in Stavanger.

I pass the pen to... Name? Qingtao Dang Age? 35 years Function? Reservoir Engineer Photo: The family Dang. Left is Wintershaller Qingtao. Next to him is his daughter Dudu (three years old, enjoying an ice-cream) and his wife Rui. They live in Leidschendam.

Where do you work? "I'm in the 'modelling group' and mainly engaged in reservoir modelling. From time to time I also work with other colleagues analysing data. This includes things such as well test interpretation, PVT and SCAL analysis. " From which country are you? "China. My family lives in Shandong Province. That is in the east of China, 500 kilometres south of Beijing." Where did you work before you came to the Netherlands? "In China, I worked for Schlumberger, a company which is active worldwide in the oil industry, specializing in the field of borehole measurement. From time to time I did projects in the United States, Japan and Indonesia. After a while I wanted to gain more international experience and then Schlumberger offered me a position in the Middle East. " How did you end up in Rijswijk? "I wanted to go to the Netherlands to get more international experience. First I spent eighteen months at SGS Horizon. I have now been with Wintershall for a year." Do you like your job? "I an enjoying working at Wintershall. Schlumberger and SGS Horizon are consultancy companies. Wintershall does their own drilling for oil and gas, which opens another avenue of experience for me. That's good for my development. I also love the international environment here; my colleagues are from all over the world. I find it interesting to work with people from different backgrounds." Where do you live? "I live with my wife Rui and daughter Dudu (3) in Leidschendam." How do you like living in this country? 11

"Perfect, except the weather ... Overall, we are happy here. Netherlands is small and very well organised. Everything runs smoothly. Take the public transport for example, trams, buses, trains – all running well. The same applies to the cycling possibilities. Everyone speaks English so communicating with others is easy. This is also important for my wife as she can get by in English in daily life." Is there something that you like less here? "I have no complaints about the Netherlands. But I miss my family... I'm so far away from my family, parents and grandparents. But that is part and parcel of the choice I made. We try to go to China once per year to visit them." Can you draw any comparisons between the Netherlands and China? "Difficult. China is so big and there are so many differences within the country. I worked for about seven years in Beijing, a city with about 25 million people. It is just so much larger than cities like The Hague or Amsterdam. A comparison is just not possible. " What do you do in your free time? "Soccer! Very nice to relax after work. In China I played badminton but since the birth of our daughter I don’t get around to doing that any more. Taking care of my daughter is my main hobby now." What are your future plans? "We would really like to stay here for the next five years. Wintershall is an international company, so maybe the next move would be to another country." To whom do you pass pen to? "To Aurelian Serban, Production Engineer, extension 3009." P.7 PENSION ‘I would have liked to carry on till 35 years of service' HMI'er Dirk Koolhaas retires: Dirk Koolhaas, HMI K13-A, retired after 34 years in the oil and gas industry in the North Sea. As far he was concerned he would have carried on working. "I am sorry that I was not allowed to carry on and complete 35 years of service with Wintershall. But I will probably find other work as working keeps you on your toes. I have always enjoyed working." Dirk first joined Pennzoil in 1980 and through that ended up in Wintershall. "A huge transition. I came from the very conservatively minded Dutch merchant navy with its formal hierarchy. The Chief Engineer was addressed as 'sir' the Captain as 'captain'." But times change: the conventional merchant navy gave way to modern container ships. Dirk joined NOC in Delft. "After a year the company folded and I was without a job. However the crane ships and pipe-laying vessel were sold to JR McDermott. That company still exists. That branch of the company was in turn sold to the Mexican company CMM. In my time in Mexico I experienced a blowout, the Ixtoc 1 blowout of PEMEX. Everything possible was done to get the situation under control, including the famous 'Red Adair' and all of his resources. After six months the wells were plugged and a relief hole was drilled." E/I at Pennzoil Eventually Dirk ended up at Pennzoil as an E/I. "At the time Rob Bijendijk was the Production Superintendent and Jan Buijs the E/I installation manager. It was very a congenial atmosphere and we called each other by our first names. I really enjoyed myself. For my family it was also 12

better: I was home more and there was a more routine situation for my wife and our oldest son Johan. I never imagined that I would remain working for the company for almost thirty-five years because the expectation was that Pennzoil would cease being an Operator in the North Sea within ten years." In the (almost) 35 years in that Dirk has been in the oil and gas business, he has seen significant changes. "The great sense of solidarity of those first years diminished through staff composition changes and an altered social and civil climate. The quantity of gas and oil that was produced has also become less over the years. The number of offshore jobs has also declined due to automation. I find that to be unfortunate because with respect to maintenance we are less handson and by controlling this remotely and through cost cutting, we are less involved. Nevertheless, as a company with the current setup we are still booming business with big plans and new technology." Dirk also looks back fondly at the twenty years he spent with the municipality’s volunteer fire brigade. "I've always enjoyed the way that young and old work together there. Of course there is a generation gap but I did not find that to be an issue. Only my hair colour, on board too, made me stand out." Photo: Dirk Koolhaas retired after 34 years in ‘gas and oil’ (Photo: F.A.J. Wijffels)

SPORT Excellent ‘Dam to Dam’ run This year we managed to assemble two fine teams for the ‘Dam to Dam’ run, despite the ‘competition’ from the Peace Run in The Hague. Understandably quite a few colleagues opted for that event. Our first team went off at about half past eleven in the morning. A nice starting time, given the high temperature. Amazing for 21st September! At the closing stages the water stations were not only for getting water to drink but also for cooling off the overheating bodies. The latter was more important for the second team that started later in the day. Incidentally, this team included six sportive colleagues from Kassel, Germany. For them it was a great opportunity to see Amsterdam in a different way. Both teams did well. Team 1 was 32nd out of 155 teams and Team 2 was 644th out of 2167 teams. Well done! Afterwards we had snacks and drinks on a terrace in the sun on the Damrak. Next stop ‘Zevenheuvelenloop’ in Nijmegen? Photo: Team 1, the team that started in the morning. Photo: Team 2, the team that set off in the afternoon. This team included six sportive colleagues from Kassel.

The ‘Zevenheuvelenloop’ (‘Seven Hills run’) in Nijmegen The run is fifteen kilometres and follows a course through the beautiful, hilly countryside south of Nijmegen in Gelderland. Sounds good? Then join the ‘Zevenheuvelen-loop’ on Sunday, 16th November. "The run starts and finishes near the railway station, so lack of transport can not be an excuse not to join," said Rob Molenaar, who is the Wintershall organiser for this sporting event. Anyone wanting to join the run can contact Rob: [email protected] (mobile: 0651558166). More information about the event can be found on www.zevenheuvelenloop.nl Photo: Its not called the Seven Hills run for nothing!

Drilling for Dummies: Part 2 Worthy of a mention in Top Gear? Without drilling, oil or gas can not be produced. That is a good reason to start a new series: Drilling for dummies. A step by step journey - without too much technical jargon – into this world with our guide Jelle Wielenga, Senior Drilling Engineer. In this edition part two: the main 13

components of a drilling rig A drilling rig consists of a huge number of parts. Too many to name here, but according to Jelle it is possible to describe a drilling rig ‘quite well’ through highlighting some of the main components. "Five to be exact. Starting with the drilling tower – called the derrick. The four other crucial systems are the hoisting system, the rotation system, the circulation system and the power supply.” The derrick rises high above the platform. From this tower the drill pipes go in and out of the seabed. The tower is also required to place the casings. These close off the borehole from the surrounding rock and also, for example, prevent the well walls from collapsing. A hoisting system (similar to a crane) makes both operations possible. Jelle: "The lifting capacity varies greatly per drilling rig. A standard jack-up rig, such as the Paragon HZ1, formerly called the Noble George Sauvageau has a maximum lifting capacity of 450000 kilos, while the ENSCO 121 has maximum lifting capacity of 1000000 kilograms. The choice of drilling rig depends on the requirements of the job." Just as indispensable as the derrick and hoisting system, is the rotation system; after all, at the tip of the drilling rod is the drill bit that has to rotate in order to drill through kilometres of rock. The rotation system drives the drilling rod and drill bit. Once drilling has commenced then drilling fluid (also known as drilling mud) is pumped down through the hollow drilling pipe via a closed circulation system. Jelle: "This liquid keeps the pressure in the well in equilibrium to prevent a ‘blowout’, cools and lubricates the drill bit and also transports drilling cuttings (crushed stone) back upwards." The mud is sieved on board and the rock inspected by geologists: they check whether the rock matches the geology of what was expected at this depth. The cleaned drilling fluid goes into a tank (mudpit) and pumped back into the borehole with high-pressure pumps. All of these systems require a lot of power. A drilling rig is also its own power station. Some have very impressive power capacities, such as the ENSCO 121. It has six engines, each with a capacity of 1500 kilowatt. That is enough power to be to drill up to a depth of ten kilometres. To put this in perspective: the 121’s generators are capable of supplying about 22000 households with electricity for a whole year. Worthy of a mention in Top Gear! Part three: How do you get a drilling rig exactly in the desired position? p.8 Graph headings left to right: Absenteeism percentage; Frequency of absence reporting; Duration of absence Workshop Mmm... 20th November: cooking workshop! It's a fun and tasty tradition: the Wintershall cooking workshop. Once again one has been scheduled: on Thursday 20th November. Good to raise your cooking skills to a higher level and fun to do with colleagues. This time we will learn about Russian cuisine! The workshop will take place at 'Meneerdekok' in Rijswijk, Diepenhorstlaan 2. Starting time: 17h30, cost EUR 15. Join in? Please send an email before 10th November (including your menu choice) to WINZ-Sports. Please pay Miarka Koning, room 20.03/extension 3060). Photo: We'll be cooking Russian food but real caviar is probably not on the menu...

Bert Romeling (RedWave) retired Bert Romeling (Redwave) concluded his offshore career on 9th September to enjoy his wellearned retirement. Bert worked for Redwave for more than 23 years, the last six years as a painter on Wintershall’s offshore platform A6A. 14

Naturally his last offshore trip did not go by unnoticed; A6A colleagues gave Bert a fine watch and the helicopter pilot circled around ‘his’ platform. In Den Helder the retiree was met by his wife and Ed de Ronde - Account Manager at Redwave - and representatives from our company. During a reception, which was organised by Wintershall, Bert’s retirement was celebrated in style. As a lasting reminder he received a framed photo of the A6A platform from us. Photo: (l to r) Henk Jan ter Stege (Wintershall), retiree Bert Romeling and his wife Nannie, Ed Ronde (Redwave).

Corporate credit card, very useful! Travel often within the Netherlands and abroad for Wintershall? Then we have a useful tip: use your personal (BASF) JP Morgan corporate credit card. Wintershall has had this card available since 1st July 2013, also in the Netherlands. You can use the card for business payments. The use of this card does not cost you anything. It takes at least a month before payments are automatically deducted from your bank account so you have ample time to submit your expense report (signed and with receipts). In this way Wintershall will pay your expenses into your account before the JP Morgan deduction. For more information on this credit card visit the HR intranet page under 'Corporate Credit Card’ or contact the HR department.

Personnel Notices New employees 1 August Christian Allerstorfer Drilling Engineer 1 August Hermann Ubbenjans Department Head Operations 1 August Mohamed Ashtiwi Geologist 1 August Roman Ishmuratov Reservoir Engineer 11 August Gianluca Grando Geologist WIGS 1 September Robert Frimpong Managing Director 15 September Richard Maertens Buyer 1 October Vladimir Smirnov Geologist 1 October Barry Dros Senior Reservoir Engineer Left 1 July Dirk Radies 1 October Brigitta van der Meij Marriages 22 July Jan Agthoven and Adriaantje Touw 16 Augustus Crissy Burgemeestre and Arnout Schennink 12 September Roman and Maria Ishmuratov Births 3 July Nicolai son of Julya and Christoph Boermann 29 Augustus Amber Norah daughter of Jorien Schaaf and Jurgen Beerens 30 Augustus Aron son of Ferdinand and Rianne Eikelenboom Anniversaries 21 July Ronald Laarhoven 10 years 22 Augustus Patty van Coevorden-Polstra 20 years 1 October Martin Bruin 35 years Delegations/transfers within Wintershall 31 October Maik Teichmueller from WINZ to WINO 31 October Frederic von Guilleaume from WINZ to WIDE

15